Lesbók Morgunblaðsins - 27.05.1945, Blaðsíða 5

LESBÓK MORGUNBEAÐSTNS
301
Einu sinni fór ég að sækja um brauð,
en áttræður prófastur vestur í
Hvammi, nærri því eins feitur og ég,
tók það fré mér.
Þegar Jónas kom til Hafnar,
sendi hann ýmsar náttúrufræði-
greinar frá þessari ferð sinni, og
þar voru margar merkilegar at-
huganir, enda hefur hann verið,
að dómi náttúrufræðinga nú,
óvenju skarpskyggn vísindamað-
ur. — Síðan sótti hann vorið cftir,
1838, um ferðastyrk til þess að
rannsaka náttúru landsins, og
þessi styrkur var honum veittur.
Sama ár var líka, að hans til-
hlutun, kosin nefnd í bókmennta-
xelagsdeildinni í Höfn til þess að
safna skýrslum til undirbúnings
lýsingu íslands, veðurathugun-
um, sóknalýsingum frá íslenzk-
um prestum o. fl. Jc'nas var vit-
anlega í nefndinni, því að honum
var ætlað að vinna að þessu verki
á vegum félagsins, og hann átti
rú að safna og herða á skýrsl-
um þessum á ferðum sínum
heima, jafnhliða eigin rannsókn-
um.
Nú fór að vænkast ráð Jón-
asar, og hann fór heim vorið
1839, vongóður og áhugamikill.
Hann rannsakaði það sumar þrjár
sýslur norðanlands, fyrst og
fremst náttúruna og allt, sem að
henni laut og um leið fornminjar
ýmsar, sem hann gat til náð, og
safnaði bæði náttúrugripum og
forngripum. Skýrslur um ferðir
sínar, athuganir og ýmsar end-
urbótatillögur sendi hann dönsku
stjórninni, en Finni Magnússvni
fornleifaskýrslur. Rannsóknir
hans á fornminjum og sögustöð-
um voru ekki ómerkar, og forn-
fræðafélagið danska kaus hann
á þeim árum að félaga sínum
íyrir tilstilli Finns Magnússonar.
Yfirleitt reyndist Finnur Jón-
asi vel og var honum innan hand-
ar með útvegun á styrk, bæði hjá
stjórninni, en þar mátti hann sín
mikils, og eins í bó'kmenntafé-
laginu, en hann var þá forseti
Hafnardeildar þess. Raunar var
styrkur sá, sem hann fékk, m;k-
ils til of lítill, og hrökk ekki nema
vel til ferðanna, en þá voru vet-
urnir eftir, lengsti tírrvi ársins.
Þá sat hann í Revkjavík og ætl-
nði að vinna þar að vísindunum,
íslandslýsingunni eða undirbún-
mgi að henni og hafa jafnframt
ofan af fyrir sér með kennslu.
En nú kom önnur ógæfan yfir
hann ofan á féleysið. Heilsan bil-
aði. Hann þoldi ekki ferðalögin
cg alla vosbúð, sem þeim fvlgdi.
Þegar á fyrsta sumrinu hér heima
var hann að leggjast veikur öðiu
hverju, og svo hneigðist hann til
drykkju sér til afþreyingar og
fór að öllu óvarlega með sig.
Þegar hann kom til Reykjavík-
ur um haustið, lagðist hann í
rúmið og lá nærri allan veturinn,
svo þungt haldinn, að honum var
vart hugað lif. Þá kom greini-
lega í ljós, hve vinsæll hann var
meðal félaga sinna og hvað þeim
var mikið í mun, að hann lifnaði
við aftur. „Ég sleppi þér ekki
fyrir heilan skóg af íslending-
um“, skrifar Konráð honum þá
innan um allt glensið (þeir skrif-
uðu hvorir öðrum jafnaðarlega
okki annað en gáskafullt gaman)
— og Tómas skrifar honum þá
austan frá Breiðabólsstað, og var
þá sjálfur orðinn veikur:
Eg vil borga allt, sem til þess kost-
ar að fá þér haganlega aðbúð, að-
hjúkrun, læknismeðöl etc, ef þig
þrýlur sjálfan, eins ,og vonlegt er og
þú gefur mér skirteini um það, því
ég má með engu nióti missa þig —
allra sízt fyrir handvömm, en raun-
ar er mér líka grunur á, að þú sért
ekki búinn að ljúka af öllu, sem þú
átt að gera hérna enn þá.
Hjá Jónasi sjálfum lifir lífs-
vonin. Hann skrifar Konráði í
rúminu 4. marz:
Ég vona samt, að ég lifi af, að
minnsta kosti aðra stundina, og lang-
ar raunar til þess líka, mest vegna
þess, að ég þykist helzt of lítið þarft
vera búinn að vinna .... Aldrei
hefur mig langað eins mikið til að
gera eitthvað, svona er maðurinn.
Jónas fór að hjarna við með
vorinu, en aldrei varð hann al-
bata, tók alditei á heilum sér upp
frá því. Til allrar vísindavinnu
varð hann ekki nema hálfur mað-
ur. Hann fól’ að eiga bágt með
að stöðva sig lengi við sama verk-
ii^ Þó vildi hann ekki ieggja
árar í bát.
Hann hélt af stað úr Reykja-
vík 25. júní 1840 og slóst í för
með merkum dönskum vísinda-
manni, sem þá var í rannsóknar-
ferð hér, Japetus Steenstrup, er
seinna varð prófessor í náttúru-
fræði við Hafnarháskóla. Það
sumar ferðuðust þeir víðsvegar
um Suður- og Vesturland.
í Reykjavík dvaldist hann siðan
um veturinn, en vorið eftir út-
veguðu þeir Finnur og Steenstrup
honum 300 dali til framhalds-
rannsókna. Og það sumar, 1841,
ferðast hann enn um Vesturland
og síðan um Strandir og Húna-
vatnsþing. Á þessum ferðalögum
hafði hann einn pilt með sér. —
En stvrkurinn varð honum of lít-
ill. Hann þurfti líka að verja
nokkru af honum til þess að
borga gamlar skuldir í Höfn, til
skraddara og skóara og til bóka-
kaupa. Einnig varði hann tölu-
verðu fé til þess að útvega og
senda náttúrugripi til safnanna
í Höfn. Hann reiddi sig á meiri
styrk úr öðrum sjóði og ferðað-
ist, meðan nokkur peningur
hrökk, en sá styrkur brást, og
þegar Jónas kom til Reykjavíkur
um haustið, hafði hann eytt 150
dölum fram yfir það, sem honum
var veitt. Hann varð að selja
suma hestana sína, til þess að