Lesbók Morgunblaðsins - 27.05.1945, Blaðsíða 7

LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
30.1
an gengur sæmilega, og hvað aðbúð
og umgengni snertir, þá hef ég ekki
áður átt jafngóðu að fagna um dag-
ana.
Nú þurfti hann ekki að hafa
mataráhyggjur að sinni. Hann
, verður mesti reglumaður. Ljcða-
dísin er honum hliðholl. Þar yrk-
ir hann einhver beztu og feg-
urstu kvæðin sín: Dalvísu, Sláttu-
vísu, önnur vorkvæði og vorvís-
ur o. fl.,“lofsöngva og ljúflings-
mál um íslenzku náttúruna, sem
hann hafði lifað svo lengi sam-
vistum við og þekkti svo vel.
„Lægi altént vel á mér, gæti
ég sjálfsagt ort betur”, segir hann
seinna, þegar honum leið illa. —
í Sorö kemur jafnvel upp í hon-
um galsi. Hann yrkir þar ýmsar
gamanvísur, og þaðan sendir
hann kunningjum sínum í Höfn
gamanbréfið fræga. Ritgerð sem-
ur hann í Sorö merka um íslenzk
eldfjöll, og nú vinnur hann að ís-
landslýsingunum eftir mætti, en
pað var ekkert áhlaupaverk þá,
eftir svona stutta rannsókn, að
rita nákvæma lýsingu á landinu.
Jónas þurfti að lesa og moða úr
mýmörgum bókum og handrit-
um. Þetta útheimti mikla elju
og var sizt hent óhraustum lík-
ama að leggja sig í slikt, enda
sóttist verkið seint hjá hon,um,
miklu seinna en hann hafði gert
sér í hugarlund fyrirfram. —
Hugurinn hvarflar enn heim,
hann langar til þess að verða
kennari í náttúrufræði við skól-
ann heima og koma þar á nátt-
úrugripasafni, og hann mun hafa
hugsað sér að geta starfað þar
áfram að íslandslýsingunni. Kon;
ráð skrifar Jónasi til Sorö í marz
1844, að hann sé vongóður um,
að þetta embætti verði sett á
stofn bráðlega, og bætir við:
„Jónas, þá held ég, að þú eigir
kpst á að fara úr görmunum”.
Jónas skrifar aftur Konráði:
Ertu að gera gabb að mér? Þú mátt
úr flokki tala, sem hefur að vísu emb-
ætti að ganga (Konráð átti um þær
mundir kost á kennaraembætti heima
í málfræði, þó að ekki yrði úr, að
hann færi) — guð láti aldrei dramb-
semisdjöfulinn snúa þér frá því, sem
við höfum báðir álitið sóma vorn og
heiður hingað til, að kenna ungum
íslendingum — þú hefur, segi ég, að
vísu embætti að ganga og efar þig
— og ég vildi heldur geta orðið kenn-
ari við góðan skóla á Islandi en vel
annað. Þar get ég enn unnið skamma
eða langa stund, hver veit nema 20
ár, ef guð vildi lofa, og hvað mætti
þá ekki vera létt upp koldimmunni
úr Islandi — helvískri holtaþokunni,
sem felur bæði líkama og anda —
höfum við ekki sagt, að landið er fag-
urt og frítt? Hefur þú ekki sagt það
sjálfur? En hver skilur fegurðina,
nema hann geti notið náttúrunnar
jafnframt með viti og þekkingu, því
eintóm mannleg tilfinning, sem hef-
ur lifað í okkur unglingum, deyr út
aftur með líkamanum, ef hún er ekki
studd við þekkingu og djúpa ást á
útborði andans. Þú átt að komast að
skólanum; hvað sem mér líður, en þú
átt lika að koma mér þangað, ef þú
getur. — Settu allt af stað til að koma
því í lag. —, Eg skal koma á eftir og
sprengja öll púðurgöngin — en kemst
nú ekki sem stendur til að grafa þau.
.... Eg get kennt náttúrusögu og
náttúrufræði, jarðfræði og hvað sem
vill af mæling og reikningi. Eg hef
grannkynnt mér einhvern bezta skól-
ann í Danmörku meira en hálft ár,
og hef enn heilt ár eða meira til að
kynna mér skólana í Höfn, sem ég
á nú tækifæri til að umgangast beztu
kennarana við. Tefðu ekki við að
fara að grafa undir fyrir mig, ef það
er meira en hégilja, að þú viljir eiga
mig í verki með þér. Hér ríður á að
reisa embættið, þá er ég sem stend-
ur maðurinn. Gáðu að því, að ég með-
al annars þekki allt ísland og flesta
menn á Islandi og er vinsæll, og eini
maðurinn sem stendur, sem gæti
komið í lag náttúrusafni heima, ef
ég fengi tóm og húsrúm. Hér ríður
mest á að láta ekki loka fyrr en ég
kemst að.'
Þessi bréfkafli Jónasar lýsir
því vel, hvert hugur hans stefndi,
hvað hann taldi köllun sína í líf-
inu. En framtíðarvonir hans í
þessu efni urðu að engu, og þessi
20 ára framlenging ævi hans
brást hörmulega. Úr stofnun
kennaraembættisins varð ekk-
ert. meðan Jónas lifði.
Hann varð að fara frá Sorö til
Hafnar vorið 1844. Nú háði hon-
um aftur fátæktin, og áhvggjurn-
ar drógu mjög úr starfi hans að
'Islandslýsingunni. Hann tók til á
mörgum stöðum, hætti skjótt
aftur og byrjaði síðan á nýjum.
Hann lét ekki annað eftir sig
af þessu verki en sundurlaus
brot. — Öll þessi vonbrigði
voru að vérða Jónasi óbærileg.
Sér „til hugarhægðar“ greip hann
til hörpunnar, til þess að syngja
um raunir sínar, og nú var ang-
urblær i tónum hennar, við-
kvæmar endurminningar um
fornar ástiri eins og í Ferðalok-
um og þó sérstaklega í stökunni:
Enginn grætur íslending. Þær
yrkir hann í dimmasta skamm-
deginu, sem alltaf leggst þyngst
á hann:
I öngum minum erlendis
yrki ég skemmsta daginn
segir hann, en í uppkastinu að
þessu kvæði er fyrra vísuorðið
svcna:
Um ógæíu mína erlendis.
Hann finnur sárt til ógæfunn-
ar:
Eg er fótalúin rjúpa;
plokki þér mig nú, Gunna góð!
En
sólin heim úr suðri snýr,
sumri lofar hlýju,
og Jónas vonar, að það brái af ser
eftir sólstöðurnar. Hann fer líka
að hressast, þegar kemur fram á
útmánuði. Þá yrkir hann mörg
af kvæðunum „Á sjó og landi“,