Lesbók Morgunblaðsins - 27.05.1945, Blaðsíða 16

LESBÓIv MORCUNBLAÐSINS
312
VtrufrædÍMiiar. Murgar ágætar at-
lnigauir t‘Vu í dagbókiun þessum,
sem sýna bæði skarpskygni hans
ug gagnrýni á eldri kenningum.
Eu þess ber að ga*ta. að jarðfræðin
var þá skamt komin áleiðis, svo að
athuganir hans koma að minna
haldi en ella. og hann er bundinri
af ýmsum viðjum, sem tálma því
að hanri fái gert rannsóknum ]>ess-
rim íull skil á nútíinavísu.
I»ar sem Jónas fjekk aldrei unnið
úr íaunsóknum sínum er þess ekki
að vænta, að* í ritum hans sje að
finna nokkra heildarmvnd af jarð-
sögu landsins. En ýmislegt hefir
hann og Japetus Steenstrup sjeð
rjettara en fyrirrennarar þeirra. Má
Jiar til dæmis nefna aldur grágrýt-
iusins. er þeir sýndu fram á að væri
jueðal hiima yngstu bergmyndana
landsins, en ekki hinna elstu eins
og eldri jarðfræðingar höfðu getið
sjer til. Þá lýsir Jónas nákvæmlega
jarðmyndun Vestmannaeyja og í
Jlreppunum í Árnessýslu, og sýnir
íram á, að Ilreppafjöllin s.jeu ung
jarðmyndun eða frá sama tíma og
grágrýtið. llann kannaði einnkg
legu eldsprungna og sýndi fram á
stefnu þerrra. A Aastfjörðum skoð-
;iði hann surtarbrand eins og raun-
ar víðar á landinu, og komst hann
að þeirri niðurstöðu, að brandurinn
þar eystra væri af sama tæi og
surtarbrandurinn á Vestfjörðum,. og
lnótmælir þeirri kenningu, að surt-
arbrandurinn liafi skapast af reka-
við. I’eir Jónas og Steenstrup söfn-
uðu miklu af jurtasteingervingum,
sem síðar voru rannsakaðar af Os-
vald Heer. Einnig kannaði Jórias
fundarstað zeolítanna hjá Teigar-
Jiorni í Berufirði og silfurbergið í
Jtélgustaðafjalli við Reyðarfjörð og
Jýsir hann því alliiákvæmlega. —
J’ýski jarðfræðingurinn Krug von
Nidda hafði haldið því fram að um
landið væri breitt „trakyt“-belti,
og hvíldi blágrýtið vestanlands og
austan á „trakyt“-uudirstöðu. Jó-
nas sýnir fram á, að berg það, sem
Nidda kallar. „trakyt'' austanlands
sje aðeins fíngert basalt og hrekur
riieð því kenningu hans. Eins og
sjá má eru þetta aðeins ört'á dæmi
um athuganir þær, sem eru í dag-
bókum Jónasar, og verða þau að
nægja sem sýnishorn, en annars eru
]>ar athuganir um fjölmarga hluti,
sem möunum ]>á voru lítt eða ekki
kunnir, þótt jarðfræðingar liafi síð-
ar s.jeð hið sama. og athuganir Jó-
iiasar kæmust ekki á framfæri, þar
sem dagbækúr hans voru ekki að-
gengilegar. Auk þessa sendi Jónas
mikil steina- og bergtegundasöfn til
Jlafnar, og voru sumt af því þá
taldar nýjungar eða nýar tegundir
í vísindunum, en síðar hefir það
komið í ljós, að það voru einungis
tilbrigði af aðalbergtegundum lands
ins. En alt ber jietta að sam brunrii
inii það, að Jóuas hafi verið skarp-
skvgn og athugull náttúruskoðandi,
enda veittu þt*ir Reinhardt og Forc-
hammer kennarar hans, sem fylgd-
ust með raniisóknunum og veittu
viðtöku þeiin náttúrugripum, ei;
haim sendi til llafnar, honum hin
lofsamlegustu meðmæli hvað eftir
annað. í sama streiiginn tók Japetus
Steenstrup, sem málunum var kunn-
ugastur, og taldi hann Jónas hafa
gert margar mikilvægar uppgötv-
anir í jarðfræði íslands. Og mörg-
um árum síðar segir Stefán Stefáns-
son skólameistari svo frá: „Þegar
jeg kom til Háskólaris hlustaði jeg'
á síðustu fyrirlestrana, seip nátt-
úrufræðingurinn l'rægi Japetusi
Steenstrup hjelt. Hann var þá í þann
Vegiiiri að hætla kennarastarfsemi
sinni. í fyrirlestrum þessum mint-
ist hann einu sinni eða tvisvar Jó-
nasar, og kallaði hann „den berömte
islandske Digter, og den skarpsind-
ige, geniale Náturforsker Jónas
Hallgrímssoii". Steenstrup var ná-
kunnugur Jónasi og má því taka
hann trúanlegan í þcssu efni, og
]>að því fremur sem hann kallaði
l
ekki alt öiiimu sína. þegar um nátt-
úrufræðinga var að ræða“. Jeg liygg
að þessi dómur Steeristrups á gam-
als aldri gefi mönnum sannasta hug-
mynd um náttúrufræðingimi Jónas
I lallgrímsson.
Eitt þeirra verkefna, sem þeim
Steenstrup og Schythe var á hend-
ur íalið var rannsókn brennisteins-
námanna cinr og fyr segir. En svo
fór, eins og fyr getur, að Jónas
skoðaði ejnn námana nyrðra. Samdi
liann skýrslur um þær rannsóknir
sínar og sendi til stjórnarinnar. Er
þar nákvæm lýsing námanna sjálfra
skýrsla um brennisteinsverkið og
merkilegar tillögur til umbóta á allri
vinslu brennisteinsins. Skýrslum
þessum fylgir greinargerð um mynd
un brennisteins, sem að öUum lík-
indum er ekki eftir Jónas, cða að
minnsta kosti cr ekkert frumlegt
í henni. Brennisteinsritgerð þessi
sýnir hversu fljótur hann gat ver-
ið að álykta og skapa s.jer skoðun
og heildarmynd af viðfangsefni sínu
því að Ijóst er af dagbókunum, að
hann hefir variö fremur litlum tíma
til rannsókna þessara.
fFramhald greinarinnar birtist í
næstu Lesbók). .
Smælki
Þjer vcrðið að hætta að reykja
ög drckka áfengi og fara að luitta
kl. 9 á kvöldin. Að öðru leyti.
— Þakka yður fyrir, lækuir,
þetta er nóg. Jeg s.je á öllu, að kon-
an míii liefir vcrið lijcr á undan
riijcr.
— llefir læknirinn ekki. sagt þ.jer
að þú mættir ekki dreJika nenia
eitt ölglas á dag ?
— Jú. en þetta glas, scm jeg er
núna að drekka er fyrir 30. desem-
ber 1991.