Lesbók Morgunblaðsins - 20.03.1949, Blaðsíða 10

150
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
svip sinn á háskólann. Lausungin,
sem fylgdi í kjölfar stríðsins, var
að fjara út. Og Oxford fór að taka
á sig sinn fyrra svip. En jafnhliða
því að fasisminn og nasisminn fóru
að breiðast út á meginlandinu fór
Oxford að fá á sig pólitískan svip
M^rgir þóttust þá finna í stjórn-
málunum þá von, sem trúarbrögð-
in höfðu ekki megnað að veita
þeim. En stjórnmálin voru lituð af
minningum stríðsins, og margir
hölluðust að friðarstefnu. Ungir
háskólaborgarar lýstu yfir því, að
þeir skyldi berjast fyrir hugsjónir
sínar, en ekki fyrir konung sinn
og land sitt. Þjóðin öll þráði frið.
hvað sem hann kostaði. Afvopnun
og undanlátsemi einkendi stefnu
stjórnarinnar. Þó var eins og hroll-
ur færi um þjóðina þegar stúdenta-
fjelagið í Oxford lýsti yfir því
1935, að stúdentar mundu alls ekki
berjast fyrir land sitt og konung.
Nasistar litu á þetta sem merki
sundrungar í Englandi. En 1939
voru þeir menn, er stóðu að þess-
ari yfirlýsingu, fyrstir allra að gefa
sig fram til að verja land sitt.
Oxford verður verk-
smiðjuborg
Um þessar mundir var að
rætast draumur verkamanns nokk-
urs, og hann hefir gjörbreytt svip
Oxfords. Skamt frá háskólaborg-
inni ec þorpið Cowley. í lítilli reið
hjólaverksmiðju þar var maður að
nafni Morris. Hann var vjelasmið-
ur og um 1920 vann hann að upp-
götvun, sem síðan hefir gert bylt-
ingu í bifreiðaiðnaði Breta. Árið
1939 hóf hann fyrstur manna í Eng-
landi fjöldaframleiðslu bifreiða.
Og nú er hann orðinn auðugasti
maður í Englandi og heitir Lord
Nuffield, og framleiðsla hans er
orðin heimsfræg. Aðal verksmiðj-
una reisti hann skamt frá reiðhjóla
verksmiðjunni gömlu, og með því
gerði hann Oxford að iðnaðar-
borg.
Um leið og verksmiðjan kom,
þutu upp ný hús umhverfis Ox-
ford! Þau voru handa verkamonn-
unum, sem hraðfjölgaði. Alt hið
óbygða svæði, milli Oxford og Cow
ley, bygðist nú. Þar komu raðir af
nýtísku húsum, sölubúðir og kvik-
myndahús. í Oxford sjálfri risu
upp verslunarbákn, og borgin
breytti algjörlega um svip, og um-
ferð jókst stórkostlega. En háskóla-
hverfið helst óbreytt.
Þessu fylgdu fleiri breytingar.
Verkamenn heimtuðu að vera tald-
ir jafningjar hinna, sem ekki þurftu
að vinna. Þá var og skólafyrir-
komulaginu breytt þannig, að syn-
ir verkamanna áttu kost þess að
keppa þar við syni hinna ríku. Að
vísu var innganga í Oxford enn að
mestu háð því, að menn væri rík-
ir, en hitt var líka satt, að það var
altaf að ganga af hinum auðugri
stjettum. Nú voru það ekki nema
fáar fjölskyldur, sem gátu látið
syni sína stunda nám í Oxford, án
þess að þrengja eitthvað að sjer.
Og þegar verkamannastjettirnar
fundu þetta, gerðust æ háværari
kröfur þeirra um það að lýðræð-
islegra fyrirkomulag skyldi vera í
háskólanum.
Og enn verður breyting
með nýu stríði.
Þegar seinni styrjöldin hófst fell
mál þetta í þagnargildi um hríð.
Háskólinn var gerður að æfinga-
stöð fyrir liðsforingjaefni. Ungir
menn í herbúningum snæddu þá í
hinum frægu sölum háskólans, og
í kenslustofunum fengu þeir
fræðslu um það hvernig ætti að
stjórna skriðdrekum og öðrum víg-
vjelum. Hinir síðhærðu prófessorar
yfirgáfu bækur sínar. Einn gerðist
starfsmaður hjá skrifstofu flug-
vjela-framleiðslunnar; annar gerð-
ist foringi þeirra, sem æfðir voru
við skemdarverk; sá þriðji gerðist
skipstjóri á hersnekkju.
Oxíord slapp við stríðið að öðru
leyti en því, að ein þýsk sprengjo
fell þar. Amerískt setulið gerði
sitt til að breyta svip borgarinnar,
en áhrifa þess gætti lítt. Orustu-
flugvjelar þutu með miklum gný
yfir borgina, og brynvagnar æddu
um göturnar. Loftvarnabyrgi voru
gerð og stöðvar fyrir hjálp í við-
lögum. Óásjálegum sandpokum var
hlaðið í háa stafla upp að bygg-
ingum frá 13. öld.
En yfirleitt slapp Oxford
vel við stríðið. Nú voru þar
ekki aðrir stúdentar en þeir, sem
dæmdir höfðu verið óhæfir til her-
þjónustu. Nú var vargöld en ekki
námsöld.
Meðan þessu fór fram urðu mikl-
ar breytingar á hugarfari þjóðar-
innar. Orðið jöfnuður fekk dýpri
merkingu en það hafði áður haft
Hættan sameinaði menn og her-
þjónustan gerði þá að jafningjum,
sem sáu hve fánýtt það var, að
menn skiftust í stjettir.
Þegar leið að stríðslokum fór
stjórnin að undirbúa nýskipan.
Henni voru í minni hin illu eftir •
köst stríðsins 1914—1918 og nú átti
ekki að brenna sig á sama soðinu
Nú átti að búa þjóðina undir frið-
inn, og Oxford lagði þar til sinn
skerf. Nú var háskólinn boðinn og
búinn til þess að taka við mönn-
um, sem hefði verið synjað inn-
göngu fyrir stríð. Þrjár ástæður
voru til þessa. Hin fyrsta var sú,
að skólinn vildi gjarna hjálpa þeim,
sem gengt höfðu herþjónustu. í
öðru lagi hafði sú skoðun fest ræt-
ur að allir ungir menn hefði jáfn-
an rjett til náms. Og í þriðja lagi
þá greiddi stjórnin nokkurn hluta
af námskostnaði þeirra, sem gegnt
höfðu herþjónustu.
Skólinn opnaður
fyrir öllum.
Að lokum voru dyr þessa sjer-
rjettindaskóla opnaðar öllum. En