Lesbók Morgunblaðsins - 27.11.1949, Blaðsíða 3

að brúka," eins og dómendur kom-
ast að orði.
ÞÁ er að segja frá lönguhausnum
í Ánanaustum og máli því, sem út
af honum reis. Það var rúmum 30
árum eftir að lönguhausmálið úr
Garðahverfinu var á döfinni.
Þá bjuggu í Ánanaustum Jón
Jónsson og Þorgerður Jónsdóttir
kona hans. Síðari hluta dags hinn
31. mars 1729 gekk Jón niður að
hjalli, sem hann átti þar niður við
sjó. Sjer hann þá að það hefur
orðið þar til nýlundu, að einhver
hefur fest um tveggja álna iangan
birkilurk á hjallinn og sett þar ofan
á lönguhaus. Þótti Jóni þetta víst
allkynlegt og kallaði í mann, sem
þar var nærstaddur og Guðbrand-
ur Klemensson hjet, og spyr hann:
„Hver hefur sett þetta upp?“
„Jeg veit það ekki,“ svaraði Guð-
brandur, „því jeg hef ekki sjeð það
fyr en núna. En það er dáfallegt
uppátæki þetta, eða hitt þó held-
ur.“
Jón ljet sjer fátt um finnast og
gerði sig alls ekki líklegan til þess
að taka niður lönguhausinn og
Guðbrandur mun heldur ekki hafa
ymprað á því að það væri gert.
Síðan gengu þeir báðir heim að
Ánanaustum og inn í eldhús til
Þorgerðar. Sagði Jón henni frá því
að lönguhaus hefði verið settur á
staur á hjallinum og spurði hvort
hún vissi hver það hefði gert
„Nei, ekki veit jeg það,í‘ svaraði
hún, „en þú hefur vonandi tekið
það niður.“
Jón sagði að sjer hefði ekki kom-
ið það til hugar.
„Hvers vegna tekurðu það ekki
niður?“ sagði hún.
„Jeg geri það ckki,“ sagði Jón.
„Mjer finst að þeir eigi að taka
það ofan, sem það haía upp sclt“.
,,Það má a!ls ekki vera þar,“ sagði
hun.
Jon sagði enn aó það vaen best
LESBÓK MUKGUNBLADSINS 527
að sá hirti það, sem þarna hefði
gengið frá því, og hún skyldi ekk-
ert vera að skifta sjer af þessu.
En Þorgerði mun hafa óað við
að hafa þennan vágest þarna á
hjallinum þeirra og haldið að ein-
hver óhöpp mundu af honum stafa.
Rauk hún því út, hvað sem Jón
sagði, og hljóp niður að sjó en
þeir Jón og Guðbrandur sátu eftir
í eldhúsinu.
Þegar Þorgerður kom niður að
hjallinum sá hún lönguhausinn
gnæfa þar á birkiraftinum. Þar var
stór steinn við hjallinn og fór hún
upp á hann og gat þannig seilst í
raftinn og náð honum niður. Sá
hún nú að lönguhausinn var óupp-
skorinn og óupprifinn, en staurinn
hafði verið rekinn inn með tálkn-
unum. fjöngukjafturinn var glent-
ur upp með tveimur spýtum, um
það bil spannarlöngum, var önnur
úr sviga en hin úr greni. Og þannig
upp glentur hafði hausinn gapað
mót vestri, eða út á haf. Hún tók
nú lönguhausinn af raftinum, hirti
úr honum spýturnar en fleygði
honum síðan í hausahrúgu þar
nærri. Sagði hún síðar svo frá, að
hún hefði gert þetta í góðri mein-
ingu, svo að hvorki hún nje aðrir
fengi vansæmd af þessu slæma
uppátæki, hver svo sem að því
væri valdur.
Þegar Þorgerður kom heim aftur
í eldhús sitt sátu þeir þar enn Jón
og Guðbrandur. Var þá talsvert
fas á henni. Kastaði hún spýtunum
á gólfið og sagði:
„Þarna eru spýturnar úr því. Jeg
skar það upp og náði þeim. Gáið
þið nú að betur, jeg get ekki sjeð
neitt á þeim.“
Hafði hún þá athugað hvort
nokkrar rúnaristur væri á snýtun-
um, því að hana mun þegar hafa
grunað, að cinhvei jum ætti að gera
íit með þessu.
Þeir kciilmeumrmr athuguðu
spýturnar. Þær voru baðar uijog
óhreinar, en hvernig sem þeir leit-
uðu fundu þeir ekki neina stafi nje
krot á þeim. Síðan þreif Þorgerður
spýturnar og fleygði þeim á eld-
inn. Og þegar þær voru brunnar
mun hún hafa búist við því að ekki
yrði meira úr þessu „slæma uppá-
tæki'V
UM ÞESSAR mundir var Jón
Oddsson Hjaltalín orðinn hjeraðs-
dómari í Gullbringusýslu. Hafði
hann tekið við því embætti að
Brandi Bjarnheðinssyni látnum ár-
ið áður. Jón var ættaður að norðan.
Segir Espholin að faðir hans hafi
verið Oddur Hólaráðsmaður Jóns-
son, Magnússonar, Eiríkssonar,
Bjarnarsonar, Jónssonar biskups
Arasonar.
Jón Oddsson kom ungur hingað
suður og gekk í þjónustu Bessa-
staðavaldsins. Tók hann sjer þá
ættarnafnið Hjaltdalín, sem síðar
varð Hjaltalín. Á Bessastöðum
kvæntist hann danskri stúlku, sem
Metta hjet og byrjuðu þau búskap
í Örfirisey og bjuggu þar nokkur
ár. En þegar Ólöf Einarsdóttir,
ekkja Brands lögsagnara Bjarn-
heðinssonar fluttist frá jörðinni
Vík (Reykjavík) 1730, fluttist Jón
þangað og bjó þar þangað t'l 1752,
er innrjettingarnar hófust. Hann
var því seinasti ábúandi á óðali
Ingólfs Arnarsonar.
Þegar Niels Kjær andaðist (í
Brautarholti 11. okt. 1736) varð
Jón sýslumaður í Kjósarsýslu. —
Hann var ólærður maður, en mála-
íylgjumaður mikill og kom oft við
mál á alþingi. Hann var annálaður
gleðimaður og var oft glatt á hjalla
á heimili hans í Vík, dansleikar,
vikivakar og drykkjur stórar. Út af
því var orkt langt kvæði og er
þetta viölag:
Hja honum Jóni Hjaltalin
hoppa menn sjer til vajisa.
Alian veturnm eru þeir að dansa.