Lesbók Morgunblaðsins - 27.11.1949, Blaðsíða 7

LESSmr MORGUNBLAÐSTNS
531
SPÁDÚMUR
Eggerts Úlolssonar
um Reykjavík
Grein þessi birtist í „F,jallkonunni“ fyrir 50 árum og: þykir rjett að
draga hana nú fram í dagsljósið í sambandi við Reykjavíkursýninguna.
EITT af kvæðum Eggerts Ólafs-
sonar heitir „Mánamál“. Það er
„fornkveðið samtal þeirra Reykja-
víkurfjelaga, Ingólfs, Þorsteins
Ingólfssonar, Þorkels mána sonar
hans og Örlygs á Esjubergi. Seint
í kvæðinu er kafli, er höfundurinn
nefnir sjerstaklega Mánaspá, og
lætur hann þar Þorkel mána spá
fyrir íslandi og einkum Reykjavík.
Kvæði þetta er orkt árið 1758 eða
22 árum áður en verslun hófst
fyrst hjer í Reykjavík (því það var
um 1780, en 1786 fekk Reykjavík
fyrst kaupstaðarrjettindi). Um þær
mundir, sem kvæðið er orkt, var
því Reykjavík lítt bygð; hjer höfðu
þá fyrir fáum árum verið bygð
fáein timburhús handa verksmiðj-
um þeim, er Skúli Magnússon kom
á fót; að öðru leyti voru hjer aðeins
fáeinir óásjálegir kotbæir (Arnar-
hóll, Skálholtskot, Stöðlakot, Mels-
hús, Hólakot, Landakot, Götuhús,
Grjóti, Hlíðarhús) auk heimajarð-
arinnar. — Verksmiðjurnar voru
nokkurs konar undanfari þess, að
kaupstaður væri settur í Rvík, en
um þær mundir, sem kvæðið var
orkt, voru lítil líkindi til, að Reykja
vík mundi nokkurn tíma verða
kaupstaður, og því síður höfuð-
staður landsins, enda áttu verk-
smiðjurnar fult í fangi að haldast
við.
Spádómur Eggerts Ólafssonar í
Mánaspá er því mjög merkilegur.
Spáin hefst svo, að Mána þykir
fagurt um að litast fram í tímann,
en segir þó að innan skams sje von
á mestu bágindum, sem standi
reyndar skamman tíma:
„drífur þó og festir el
og frystir enn
yfir lög og land,
gengur greipar í
grimmust lota
skamma stund að standa.“
Sama spádóm (um hallæri)
bregður fyrir í öðru kvæði Eggerts,
kvæðinu „ísland“, þar sem hann
lætur ísland segja:
„Guð mun enn úr illu
okkur skapa gott;
von í rauna villu
vömm ei fær nje spott;
spáin sú mun reynast rjett:
skorpu fæ jeg eina enn,
ekki samt jeg dett.“
Þessi hallærisspá rættist fullkom
lega eftir dauða Eggerts; þá komu
hin mestu eymdarár, sem sögur
fara af, yfir landið, og fólkið hrundi
niður úr hungursóttum þúsundum
saman. Þá segir Máni enn:
„Verður Ingólfur endurbormn“
og
„ungir munu rísa
í Reykjavík
og fræva hin fornu tún.“
Ingólfur spyr þá, hvort þess muni
langt að bíða að spá þessi rætist.
Máni kveður þess skamt að bíða,
en þó mörg ár. Síðan spáir hann
fyrir betri landstjórn, skólum og
bókmentum, verslun og vaxandi
velmegun, að bær rísi upp í Reykja
vík, og alþing taki framförum og
verði skipað mælskumönnum, er
tali hreint mál:
„Koma munu læknar
þeirra landsmanna
bæta siðbresti,
bæta geðbresti,
landstjórn bæta,
byggja kunnustur
og veglegt bókavit.
Skulu kaupferðir
í kjör fallast
og vaxa velmegin.
Springa munu blómstur
á bæjartrje;
göfgu mun þá fjölga fræi.
Þá munu lögkænir,
að lögbergi
deila hvartki dóm,
ætlanarmenn,
orðsnillingar
hreinni tungu tala.“
Þá spyr Þorsteinn, hvort Friðrik
konungur (5.) muni sjá nokkura
ávöxtu af tilraunum þeim, er gerð-
ar voru á hans dögum til viðreisn-
ar íslandi (sem voru verksmiðj-
urnar, jarðyrkjutilraunir o. fl.) og
segir Máni að víst muni hann sjá
þess merki, en þó muni lengra að
bíða verulegra framfara. Að end-
ingu segir hann:
„Manngi til þess mundi
þá er mæringur