Lesbók Morgunblaðsins - 27.11.1949, Blaðsíða 1
43. tölublað.
Sunnudagur 27. nóvember 1949
XXIV. árgangur.
LÖNGUHAUSINN
í ÁNANAUSTUM
VÍÐA í fornsögum og þjóðsöguni
er minst á gerningaveður og fram
á 19. öld helst sú trú hjer á landi,
að hægt væri með f jölkyngi að hafa
áhrif á veðurfarið. Þessu lýsir Egg-
ert Ólafsson svo í Ferðabókinni:
„Gerningaveður var það kallað
er menn vöktu vind og illviðri á
hafi, svo að skip færust og fleiri
slys yrði. Tækin til þessa voru
harla óbrotin, eða hausbein úr
þorski, sem galdrastafir voru ristir
á. Uppruni þessa er sá, að til forna
notuðu menn „höfuð“ Þórs, sem
annaðhvort var skorið út, rist eða
málað. Á sá siður rót'sína að rekja
til þess, að sagt var að Þór sjálfur
hefði hleypt af stað veðri með því að
blása svo úr skoltum sjer, að skegg-
broddarnir stóðu beint út í loftið.
Var það kallað að þeyta skegg-
brodda. Á myndum þessum var Þór
því sýndur gapandi og skeggið lát-
ið standa beint út. Við þennan gald-
ur þótti það mestur lærdómur að
nota aðeins einn eða tvo galdr?.-
stafi. Þeir, sem kunnu lítt fyrir
sjer, drógu þá oft skakt upp, en
höfuðgaldurinn var fólginn í því,
að úr stafnum mætti lesa orðin
„Þórs hafot“ eða „Þórs hafut“,
annaðhvort bæði saman, eða hvort
fyrir sig.“------
HJER er sagt að galdrastafina
skyldi rista á bein úr þorskhausi,
GERNINGAVEÐUR — Hluti úr kápu
mynd á Þjóðsög:um Ólafs Davíðssonar,
eftir Trygsva Magnússon.
en venjulegast mun hafa verið
notaður lönguhaus, til að gera
gerningaveður, og er því lýst í
Þjóðsögum Jóns Árnasonar á þessa
leið:
„Bandrúnir voru svo fjölbrevÞ-
ar, að heilu orði eða heilum for-
mála var komið fyrir í einni stafs-
mynd. Einn var stafur sá, er Veður-
gapi er nefndur. Úr honum mátti
lesa „Þórshöfuð“. Veðurgapi var
hafður til þess að gera ofviðri að
mönnum, sem voru á sjó og drekkja
þeim. Þessi aðferð er sagt að hafi
verið þar við höfð, að galdramaður
tók upprifið lönguhöfuð og festi
það niður, annað hvort á sjávar-
bakka, ef hann var hár t. d. berg-
snös ,eða á öðrum stað, sem hátt
bar á og Ijet það sem út snýr á
lönguhausnum óupprifnum snúa í
þá átt, sem hann ætlaðist til að
veðrið kæmi úr. Síðan tók hann
kefli og risti á bandrún þessa, Veð-
urgapann, þandi svo með keflinu
út kjaftinn á lönguhausnum og
festi það þar. Æstist þá veður í
lofti úr þeirri átt, sem galdramað-
ur vildi og umhverfði sjónum, svo
engum skipum var fært á sjó að
vera.“