Lesbók Morgunblaðsins - 05.02.1950, Page 10

70
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
hans eða örbirgð. Ein var sú, að
við útför Jónasar sýslumanns
Schevings á Leirá (1831) töluðu
þrír klerkar yfir moldum hans og
var sira Jóhann á Hesti einn
þeirra, þá nýlega fluttur inn í hjer-
aðið. Kvöldið áður, er hann var á
leið suður að Leirá, fátæklega bú-
inn og illa ríðandi, riðu nokkrir
boðsgestir fram á hann undir Hafn-
arfjalli. Að algildum íslenskum sið,
skiftust þeir á orðum við hann, en
riðu hann brátt af sjer. Sögðu þeir
þá sín á milli að það mundi verða
heyrandi til þess arna á morgun.
Slíkt var vitanlega í háði mælt En
því lifði endurminningin um betta
lítt sögulega atvik, að áður en
næsta sól væri af lofti, þótti flest-
um viðstöddum á Leirá sem þar
hefði þessi fatasnatiði prestur einn
talað.
Sonur sira Jóhanns Tómassonar
var sira Jóhannes á Kvennabrekku,
og þau voru þannig þremenning-
ar að frændsemi Helga Baldvins-
dóttir og Jakob Smári. Sira Jóhann-
es var uppi á þeim tíma er presta-
stjettin í landinu var skipuð ótrú-
legum fjölda afburðamanna fyrir
gáfna sakir, svo að freistandi er
að nefna nokkra og þó fjarri því,
að telja megi til hlítar. En fljótlega
koma okkur í hug nöfn eins og
Matthías Jochumsson, sem vitan-
lega er einn í flokki, Valdimar
Briem, Zóphónías Halldórsson, Jón-
as Jónasson, Magnús Andrjesson,
Einar Jónsson, Kristinn Daníelsson,
Þorvaldur Jakobsson og bræðurnir
Guðmundur, Magnús og Kjartan
Helgasynir. Þó er það ekki efi, að
framarlega á meðal slíkra garpa
var sira Jóhannes; en hann erfði
þau örlög föður síns að þekkja
aldrei annað en sára örbirgð og fá
fyrir þá sök aldrei að njóta sín
meir en til hálfs.
Þetta má þó vera að þyki útúr-
dúr, enda skal nú komið nær sjálfu
söguefninu.
Helga Baldvinsdóttir er fædd á
Litlu-Ásgeirsá í Tíðidal 3. desem-
ber 1858, laust fyrir miðnætti. En
því er dagstundarinnar getið, að
sumir telja afmælisdag hennar 4.
desember, og svo gjörðu foreldrar
hennar og hún sjálf, sem þó vis';
hið rjetta. En ástæðan til þessa var
sú, að þann dag höfðu þau áður
eignast dóttur, er annaðhvort hafði
fæðst eða dáið þann mánaðardag,
og þau vildu með þessu minnast
hennar. Helga var þannig ekki
fullra fimtán ára er hún fluttist
af landi burt, og sjá má það á Ijóð-
um, er hún orti fyrir burtför sína
úr átthögunum, og geymst hafa, að
hún hefir, eins og svo margir aðr-
ir er vestur fluttust, nauðug kvatt
ættjörðina. Heima á íslandi dvaldi
líka hugur hennar til æfiloka, með
ólæknandi trega.
Á fögru vorkvöldi þann 15. iúní
1873, aðeins örfáum vikum áður en
hafin skyldi förin vestan úr Húna-
vatnssýslu til Akureyrar, og síðan
lengra miklu, er hún, þessi fjórtán
vetra telpa, einsömul uppi í brekku
fyrir ofan Gröf í Víðidal. Þar á-
varpar hún hagablóm, sem hún að
hætti þeirrar tíðar skálda nefnir
lilju, og eys út hjarta sínu í kvæði,
sem hún lýkur þannig:
Nú þó jeg fara frá þjer mé. —
Fögur er sól að hníga í sjá;
brosandi hún kveður grund og gil,
grösunum sendir hægan yl. —
Vertu sæl, lilja vina mín,
vitja jeg má ei framar þín.
Og þann 10. desember þetta
sama ár, ekki fullri viku eftir
fimtánda afmælisdaginn sinn,
yrkir hún viðkvæmt og myndauð-
ugt kvæði heim til fósturjarðarinn-
ar. Niðurlagserindi þess er þann-
ig:
Meðan vindur blæs um bratta tind-
inn,
beljar foss í háum gljúfrasal,
meðan speglar mána nokkur lindin,
meðan þroskast fagurt blóma val,
meðan styrkur er í sveinsins armi,
indælt brosir nokkurt fagurt
sprund,
meðan ástin býr í nokkrum barmi,
blessun stærstu hljóttu feðragrund.
Þess er annars vert að geta, að
nálega má segja að Helga væri
fædd með ljóð á vÖrum, svo að ort
hefir hún frá blautu barnsbeini,
enda stóð að henni skáldakyn í
allar áttir og foreldrarnir bæði hag-
orð. Hún er enn í bernsku er hún
yrkir ekki óbrotnari eða fátæklegri
vísu en þessa:
Hnígur sunna, og sígur
svartur skuggi á dal bjartan,
fríðum í fjallahlíðum
fjóluna bærir gjóla;
eftir Ijett eyrum sljettum
ítækur streymir lækur,
í móum litlum lóum
leiðist ei við sín hreiður.
Vestra biðu telpunnar að sjálf-
sögðu sömu kjör og annara landa
hennar, karla og kvenna, ungra og
aldraðra — þau kjör að vinna og
berjast áfram. Dagurinn var frá
morgni til kvölds vinna og strit.
„Nóttin ein er fljóði frjáls“. Svo
var það um álfkonu Gríms og svo
var það um Helgu. Til þess að
yrkja, eða a. m. k. til þess að rita
það er hún orti, og til þess að menta
sig, rjeð hún yfir nóttinni einni.
Og menta sig gerði hún, þótt aldrei
kæmi hún inn fyrir skóladyr. Enska
tungu virðist hún ákaflega fljótt
hafa lært til fullnustu, eins og það
er kallað. enda þótt vitanlega hafi
aldrei nokkur maður numið
nokkra tungu til fullnustu. En við
vitum samt við hvað er átt. Til
þessa náms hljóta þó að hafa verið
fáar tómstundir. Og hvíldarlaus
vinna varð hlutskifti hennar alla
æfi, víst af tvöfaldri nauðsyn; í
fyrsta lagi og lengst af til þess að
afla sjer og sínum lífsnauðsynja,
en síðar kom þá líka eðlilega sú