Lesbók Morgunblaðsins - 05.03.1950, Blaðsíða 6

130 ' ~ LESBOK MORGUNBLAÐSIttá
-------------------- ----------------------------
Lönguhausar
og gerningaveður
í SEINUSTU Lesbók ársins 1949 var sagt frá manni nokkrum, Guð-
mundi í Haga, sem sett hefði upp lönguhöfuð í Þorlákshöfn fyrir 60
árum. Út af því hefur Guðmundur bóndi Árnason í Múla á Landi sent
Lesbók eftirfarandi upplýsingar til frekara skilnings á þessum atburði.
GUÐMUNDUR var fæddur í Húsa-
garði, hjer í sveit, 1849, sonur Sig-
urðar bónda þar Ólafssonar b. á
s. st. Sæmundssonar. — Ólafur in óð
ir Guðmundar bjó í Húsagarði til
1907. Allir voru þeir frændur mjög
vel gefnir og lásu alt, er þeir máttu
yfir komast. Einkum voru þeir orð-
lagðir fyrir mikið og trútt minni.
Nokkuð þóttu þeir frábrugðnir öðr-
um mönnum í hugsun og tali og
bar málfar þeirra þess órækan vott,
að þeir höfðu lesið mikið íslenskar
fombókmentir. Mjer vitanlega höll
uðu þeir frændur aldrei rjettu máli
vísvitandi, en fremur voru þeir trú-
gjarnir eins og títt er um saklausa
menn. Guðmundur ólst upp hjá
föður sínum en fór, er hann var
vaxinn, í vinnumensku að Borg
hjer í hreppi (í eyði síðan 1882). Að
þeim vistarárum liðnum byrjaði
hann búskap með annari heima-
sætunni í Borg, Guðnýu Pálsdóttur.
Bjuggu þau í Haga og síðar í
Mykjunesi í -Holtum við mjög lítil
efni alla tíð. Eftir lát Guðnýar
dvaldi Guðmundur hjá hjónum
þeim, er jörðina tóku, til dauða-
dags, og fekk þann vitnisburð, að
hann hefði verið barnslegur, mild-
ur í lund, batnandi öll þau ár og
sílesandi. Hann andaðist 1941,
91 árs að aldri. — Guðmundur var
í ýmsu einkennilegur og vakti eft-
irtekt, en alt var það öðrum mönn-
um að meinlausu, nema í því, að
hann var stríðinn í lund — oft
meinstríðinn. — Þjappaði liann oft
saman miklu efni í eina stutta setn
ingu, þegar hann vildi koma við
kaunin, — enda var hann fámáll
að eðlisfari. — Að jafnaði mun
hann þá hafa verið grafalvarlegur
og reiðilaus á svip. — Oft kom
þetta lundarfar hart niður á lífs-
förunautnum, Guðnýu, sem var við
kvæm og stórlynd, en trygðatröll.
Söguna um lönguhausana heyrði
jeg á unga aldri, þó sennilega ekki
fyrri en um eða eftir aldamót. Var
hún þá á þessa leið: Um helmingur
skipa hafði róið, aðrir formenn
treystu ekki veðri. Þegar skipin
voru komin á mið, tók Guðmund-
ur tvær stengur og festi á þær tvo
lönguhausa og setti þær síðan í
grjótgarð skamt frá verbúðum og
ljet gin hausanna snúa í veðrið og
til hafs. Menn komu þar að og
vildu fá Guðmund til að hætta
þessu tiltæki. Gekk Guðmundur þá
nokkrum sinnum milli stanganna,
horfði upp í gin hausanna og mælti
við þá hvorn um sig: „Herða mátt
þú þig. Hærra hvein í hinum“.
Veður herti mjög, en öll skip, er
reru, lentu heilu og höldnu með
litinn, aðrir ségja, engan afla. —
Lengri var sagan ekki á þeim ár-
um. Eftirmál, lönguhaussnafnið og
galdrakverið heyrði jeg aldrei
nefnt
Mjer þykir h'klegast, að Guð-
mundur hafi tekið upp á þessu af
stríðni við einhverja, annaðhvort á
sjó eða í landi, en ekki til að vinna
óhappaverk og brýning hausanna
hafi verið stíluð til manna þeirra,
er voru að skifta sjer af honum.
Orðavalið er svo líkt stríðnisorðum
hans, að jeg hygg, að þau sjeu rjett
eftir höfð. Mjer er og nærri að
halda að Guðmundur hafi alls ekki
trúað á mátt sinn í þessu efni. Hitt
er ljóst, að þeir hafa trúað á mátt-
inn, sem vildu koma í veg fyrir
athöfnina. Mjer þykir líka trúlegt,
að Guðmundur hafi haft gaman af
að ala á auðtryggni þeirra, með því
að gefa í skyn mátt sinn og að til
væru stafir, er að gagni gætu orðið.
Varla hefur það verið með berari
orðum. Sje sagan um galdrakverið
ekki uppspuni einn, þá þykir mjer
sennilegt að það hafi verið rímna-
kver, sem hann hafi ekki viljað
leyf^i öðrum að meðhöndla. (Rím-
ur og fornar sögur voru eftirlæti
hans). Vel má vera að hann hafi
sett einhver merki og strik í slíkt
kver og sýnt í nokkurri fjarlægð.
Guðmundur mun oftast hafa verið
„sá sterki“ í leik — þó með minstu
mönnum væri —, það er að segja,
þegar stríðni og smá strákapör var
höfuðþátturinn.
' í niðurlagi frásagnarinnar er
talið „merkilegt að enn skyldi eima
eftir af hjátrú á lönguhausa og
gerningaveður fyrir rúmum 60 ár-
um.“ — Er þetta svo furðulegt?
Og er víst að ekki eimi eftir af
þeirri trú enn í dag? Það er varla
leyndarmál, að trúin á „mátt and-
ans“ er miklu meiri hjá óskóla-
gengnu fólki, — og sem talið er
ómentað — en hjá hinum skrift-
lærðu. Ómentað sveitafólk, jeg og
minir líkar, veit ekki hvað manns-
Frh. á bls. 136.