Lesbók Morgunblaðsins - 12.11.1950, Page 6

522
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
sonian Institute, sem manna mest
hefur fengist við að ná sólarorku
með holspeglum, segir að enn hafi
ekki tekist að ná nema svo sem
15% af þeim hita sem þeir endur-
kasta. Hann er nú að smíða stærstu
orkustöðina sem til er af þessari
gerð, en það er ekki búist við því
að hún muni framleiða meira en
fimm hestöfl. Þetta sýnir, að til
þess að geta náð nægilegri orku til
þess að nota til iðnaðar, þurfa hol-
speglarnir að ná yfir gríðarstórt
svæði, og er þá óvíst að það borgi
sig vegna þess hvað lóðir eru dýrar
í stórborgum. Speglarnir eru líka
dýrir, enda þótt þeir sje gerðir úr
ódýrasta efni, sem fáanlegt er. Auk
þess verða þeir að snúast með sól,
og til þess þarf mikinn útbúnað og
sjerstaka aflstöð sem knýr nokkurs
konar sigurverk.
Vegna alls þessa fóru hugvits-
menn að hugsa um að ná sólarork-
unni á sljetta fleti. Menn höfðu
veitt því athygli hve geisilega gang
-stjettir hitna, þegar sól skín á þær.
Gangstjettirnar í New York verða
t. d. stundum svo heitar, að hægt
væri að sjóða egg með því að legjpa
það á steininn.
Með því að safna sólarorkunni á
fleti, sem taka vel við hita, verður
jafnframt að gæta þess, að fletirnir
sje svo vel einangraðir að neðan, að
hitinn missist ekki. Og með því að
hafa gler fáeina þumlunga yfir
fletinum, þá er hægt að ná þar 275
stiga hita á Fahrenheit. Hjer er því
um orkulind að ræða, sem vel get-
ur komið iðnaði að gagni. Aðal-
ókosturinn á þessu er hinn sami og
á holspegla aðferðinni, að fletirnir
þurfa að vera gríðarlega stórir.
Þessi aðferð hefur verið notuð
þar sem hús eru hituð upp með
sólarhita. Hafa vísindamenn The
Massachusetts Institute of Techno-
logy gert það á tvennan hátt. Á öðr-
um staðnum láta þeir þak hússins
hitna undir gleri og hita upp vatn,
sem síðan er leitt í geislahitunar-
tæki. Á hinum staðnum er hitan-
um beint á ker fylt með glauber-
salti. Það bráðnar við 90 stiga hita
á Fahrenheit, en þegar það er bráð-
ið tekur það við meiri hita og
geymir hann í sjer. Sá hiti er not-
aður til þess að hita loft, sem dælt
er inn í stofurnar. Þegar glauber-
saltið svo kólnar hleypur það í
krystalla að nýju, en bráðnar svo.
aftur þegar hiti kemur á það, og
þannig gengur þetta koll af kolli
endalaust.
Langa lengi hafa vísindamenn
verið að velta því fyrir sjer hvort
ekki sje unt að framleiða rafmagn
á einfaldari hátt en nú er gert. Út
af þessu var svo fundið upp áhald,
sem menn nefna „thermocouple".
Það er þannig, að í því eru tvær
skeifur, sín úr hvorum málmi,
venjulega zinki og antimony. Þess-
ar skeifur eru látnar mætast og
samskeytin öðrum megin hituð, en
við það myndast rafmagnsstraum-
ur. En sá er galli hjer á, að það er
ekki nema um 1% af hitanum, sem
breytist í rafmagn. Væri unt að
breyta 15% af hitanum í rafmagn,
þá mundi þessi uppfinning hafa
stórkostlega þýðingu. Því var það
að dr. Maria Telkes (það var hún
sem fann upp glaubersalt hitunina)
var falið að reyna að endurbæta
þessa uppgötvun. Hún hefur gert
tilraunir með aðra málma og henni
hefur tekist að breyta 5% af hitan-
um í rafmagn.
Þessar tilraunir miðast allar við
hitageisla sólarinnar, eða hina
rauðu ósýnisgeisla hennar. En í
hinum sýnilegu ljósgeislum og út-
bláu geislunum er líka fólgin mikil
orka. Og nú eru menn farnir að
hugsa um það hvort ekki sje hægt
að breyta þessari orku í rafmagn.
Þetta hefur tekist, þótt í smáum
stíl sje enn. Menn nota til þess
koparþynnu, sem er oxideruð nema
í öðrum enda. Þegar nú sól skín á
þessa þynnu, losna rafeindir, og af
því að auðveldara er fyrir þær að
fá framrás þar sem koparinn er
hreinn, heldur en í aðrar áttir, þá
myndast þar rafmagnsstraumur.
Þá er að minnast á eina aðferð
enn og er það efnaíræðingurinn
dr. Eugene Rabinovitch sem fyrst-
ur fann hana. Hann hafði eins og
fleiri tekið eftir því, að sólskin upp-
litar. Hann fór að hugsa um af
hverju þetta stafaði og komst að
þeirri niðurstöðu að þarna færi
fram efnabreyting, sem sennilega
leysti orku úr læðingi. Hann fór svo
að gera tilraunir með þetta, og
þeim lauk með því, að hann bland-
aði saman purpuralit og járnsölt-
um. Þegar nú sól skein á þessa
blöndu, breyttist purpuraliturinn,
en jafnframt varð efnabreyting í
söltunum. Hvernig stóð nú á þessu?
Ráðning þeirrar gátu var sú að raf-
eindahleðsla þessarar blöndu rugl-
aðist, það er að segja þegar sólin
skein á hana myndaðist þar raf-
magnsstraumur.
Þetta er algjörlega ný aðferð til
þess að framleiða rafmagn, og til
þess þarf ekki annað en lit og járn-
sölt. Þetta tvent saman er líkt og
rafhleðsla í vasaljósi. Og þessa raf-
hleðslu þarf ekki að endurnýja. —
Hún endurnýar sig sjálf. Þegar sól-
in hættir að skína á blönduna kem-
ur purpuraliturinn fram aftur og
saltið nær sínu fyrra eðli. Þegar
svo sól er aftur beint á blönduna,
hefst leikurinn að nýu og þannig
koll af kolli. Þessi einkennilegi raf-
geymir hleður sig því sjálfur. Sum-
ir telja því líklegt að hjer sje fund-
ið gott ráð til þess að ná rafstraum
úr sólarorkunni.
Það hefur gengið ósköp hægt að
finna aðferðir til þess að hagnýta
sólarorkuna, og þær eru enn á byrj-
unarstigi. En það er engin sönnun
þess, að þetta megi ekki takast. —
Menn mega minnast þess, að það