Lesbók Morgunblaðsins - 14.10.1951, Side 1

XXVI. árgangur
39. tbL Sunnudagur 14. október 1951.
Jóhannes Nordal
UM ÍSLENSKA MANNFRÆÐI
GREIN ÞESSI er rituð í til-
efni af íslenskwm æviskrám
eftir Pál Eggert Ólason, sem
nú eru að koma út hiá Hinu
íslenska bókmenntafjelagi.
I.
Mannfraeði og ættvísi hafa frá
fomu fari heillað hugi íslendinga.
Má vel sjá það af því, hve miklar
heimildir er að finna um ættir og
einstaklinga í íslenskum ritum,
gömlum og nýjum. Hefur mörgum
fundist ættfræðin vera fullmikil
fyrirferðar í fræðiiðkunum íslend-
inga, enda hefur saga vor oftast
verið rituð fremur sem persónu-
saga en þjóðarsaga. Ekki er þó rjett
um það að sakast, án þess að minn-
ast þess, sem gott hefur leitt af
ást íslendinga á mannfræði. Hún
er svo snar þáttur af menningu
vorri, að vjer getum ekki dæmt
hana ómerka, án þess að afneita
um leið mörgu þvi, sem best og
frumlegast er í íslenskum mennt-
um.
Ættfræðin hefur verið nefnd
móðir sagnfræðinnar. Meðal hinna
frumstæðari þjóða, þar sem sam-
heldni ættanna er undirstaða þjóð-
fjelagsins og alls rjettlætis, er ætt-
vísi ekki aðeins nauðsynleg, held-
ur einatt helguð af trúarbrögð-
um. Eining þjóðfjelagsins er ekki
einstaklingurinn, heldur ættin, og
æðsta skylda hvers manns, er að
efla ætt sína. íslendingar söguald-
arinnar voru komnir lengra í átt
til einstaklingshyggju en ná-
grannaþjóðirnar, en samt hjeldu
þeir lengst og fastast í ættvísi sína.
Var það vegna þess, að hjer bar
hún ávöxt. Hún varð auðugri og
fyllri: varð að mannfræði*) Utan
um kjarna mannfræðinnar óx síðan
sagnaritunin, uns hún náði full-
komnun í snilldarverkum þrett-
ándu aldarinnar. Jafnvel þeir
sagnritarar sem minnst hirða um
sannleiksgildi frásagnar sinnar,
skjóta inn í hana ættartölum hjer
og hvar og fylgja þannig gamalli
hefð.
Það hefur vafalaust ráðið miklu
um áhuga íslendinga á mannfræði
*)Mannfræði er hjer notað í hinni
fornu merkingu, þ. e. fræðin um ein-
staka menn, söeu þeirra og uppruna.
Það nær því yfir ættfræði líka, en er
allmiklu víðara. Nú er mannfræði
stundum notað sem þýðine á antropo-
logi, en mjer virðist misráðið að reyna
að útrýma þinni gömlu merk-
ingu, sem er enn rík í málinu.
Dr. Páll Eggert Ólason. 1
á seinni öldum, hve nátengd hún
er höfuðbókmenntum vorum, enda
varð ættfræðin enn sem fyrr efst
á baugi, þegar fræðiiðkanir hófust
á ný á íslandi eftir siðskipti. Ætt-
fræðingar hafa lengi verið í fylk-
ingarbrjósti þeirra, sem kannað
hafa sögu vora, og einatt orðið
fyrstir til að rannsaka nýjar sögu-
legar heimildir og koma þeim fyrir
almenningssjónir. Gott dæmi um
þetta er manntalið frá 1703. Þessi
merkilega heimild, sem varpar
skýru ljósi tölulegs fróðleiks á ís-
lenskt þjóðfjelag fyrr á öldum, var
*■ Vdt