Lesbók Morgunblaðsins - 22.03.1953, Qupperneq 3

LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
159
Jæja, norræna ráðið er sezt á
rökstóla, og ef það er sér þess með-
vitandi að það stendur á öðrum
grundvelli en „skandinavisminn“
með slúðrinu um Margrétu og
Kalmar, þá ættu allir að styðja það
og gleðjast út af því, að helztu
stjórnmálamenn Norðurlanda geta
komið saman í dag til þess að ræða
sameiginleg mál og hvað helzt er
því til fyrirstöðu að nánari sam-
vinna geti tekizt. Menn geta máske
orðið sammála um vegabréf og
tolla, en erfiðara verður að fóst við
sameiginlegan ríkisborgararétt-
ísleazku handritin eiga hvergi
heima, nema á Islandi
Fljótt á litið virðist mér nauð-
synlegt að útrýma öllu því er
hnekkir gagnkvæmu trausti. Og þá
er íslenzka handritamálið þar efst
á dagskrá, afhending íslenzkra
handrita úr dönskum og sænskum
söfnum. Norrænt ráð, sem ræðir
um tolla og ríkisborgararétt, en
gengur fram hjá þessu, hefur dæmt
sjálft sig. Það veldur þá mörgum
vonbrigðum og er ekki hóti betra
en „Skandinavisminn“.
íslenzku handritin! Hér í Dan-
mörk eru skinnbækurnar í kon-
unglega bókasafninu og þó fyrst og
fremst í Árnasafni. í Svíþjóð eru
fyrst og fremst Heiðarvígasaga og
Homiliubókin, nokkur sögubrot og
hið eina skinnblað sem til er úr
Heimskringlu. Hér er ekki rúm til
þess að rekja hina yfirgripsmiklu
sögu um það hvernig handritunum
var náð frá íslandi, hvernig menn
notuðu sér hallæris og mannfellis-
ár, sem danska einokunin, drep-
sóttir og harðindi höfðu leitt yfir
ísland, til þess að rýa það þeim
skinnbókum, sem höfðu verið heið-
ur og huggun þjóðarinnar i neyð-
inni.
Og bændur heldu eins lengi í
handritin og þeir gátu. — Magnús
Olaísson segxr 1633 að „bændurmr
liggi á þeim eins og ormar á gulli“.
En þegar Árni Magnússon kom
þangað 75 árum seinna, þá var
kjarkurinn þrotinn. Nú var að
velja á milli brauðs og handrit-
anna. Hann gat því safnað geisi-
miklu. í safninu, sem hann arf-
leiddi Kaupmannahafnar háskóla
að, eru um 2500 handrit. En þessi
háskóli var þá jafnframt háskóli
íslands, alveg eins og Kaupmanna-
höfn var höfuðborgin í sameinuðu
ríki, er sameiginlegur einvaldskon-,
ungur drottnaði yfir. ísland átti þá
ekki neinn rikissjóð, engin þjóðleg
yfirvöld er gæti veitt landinu vörn
á sviðí stjórnmála, menningarmála
og fjármála. Eins og Noregur og
Færeyar var það í útjaðri hins
framandi danska ríkis, sem hafði
öll völdin, og notaði þau til þess
að smala norskum og íslenzkum
gripum í dönsk söfn, gripum, sem
aldrei hefði lent þar ef norrænu
valdastreitunni á tíð Margrétar
hefði lokið á annan hátt en varð.
Menn segja að Árni Magnússon
hafi bjargað skinnbókunum frá
glötun. Því má svara bæði játandi
og neitandi- En það er að sniðganga
sögulegar heimildir að halda því
fram, að íslendingar hafi ekki kært
sig lengur neitt um sögulega dýr-
gripi sína. Þeir tóku afrit af hand-
ritunum hvað eftir annað, og sum-
um fannst að skinnbækurnar hefði
minna gildi þegar afrit höfðu verið
tekin af þeim. En það kom þó við
hjartað í þeim að láta af höndum
þessa kjörgripi, er oft voru ættar-
gripir, og verða við kröfum kon-
ungs að senda þá „til Hans Maje-
stæts Plaisir i Hans kongelige
Bibliotek“.
„Til Hans Majestæts Plaisir“; já,
og einnig til þess að ná þarna sögu-
legum heimildum, er um aldur og
glæsileik gæti slegið Svía út af
laginu. Svíar höfðu sem sé áður
byrjað að safna, náð í nokkur
handxit og halfsxnyglað þeun til
Sviþjóðar (og einnig íslending til
að lesa þau fyrir sig), og þau sýndu
það svart á hvítu að Svíakonungur
gat að minnsta kosti rakið ætt sína
til Óðins.
ísland varð varnarlaust fórnar-
dýr í þessari samkeppni milli Dana
og Svía. Brynjólfur biskup Sveins-
son átti dýrmætustu handritin.
Hann ætlaði að halda í þau og gefa
þau út sjálfur, en Þorlákur Skúla-
son Hólabiskup kom í veg fyrir
það (hann hafði einu prentsmiðj-
una, sem til var á Islandi). Brynj-
ólfur biskup afhenti þá konungi
dýrgripi sína, þau 15 dýrmætu
handrit sem nú eru í konungs bók-
hlöðu (þar á meðal Flateyarbók og
Sæmundar Edda).
Þannig stóð á því að íslenzku
handritin lentu í hinni sameigin-
legu höfuðborg ríkisins. En ísland
komst fram úr þrautunum, barðist
áfram. — Jón Sigurðsson hóf sjálf-
stæðisbaráttuna og 1944 varð land-
ið frjálst og óháð norrænt ríki. —
Þegar slíkur skilnaður fer fram,
verður auðvitað að skifta búinu, og
íslenzku handritin í Svíþjóð og
Danmörku, verða að sendast aftur
til þess lands, þar sem þau voru
rituð. Þetta er svo augljóst mál,
að ég skil ekkert í því að tvö hin
gömlu og helztu ríki á Norðurlönd-
um skuli ekki hafa gert þetta fyrir
löngu. Bæði eiga þau nóg af forn-
gripum og safngripum, er varða
sögu þeirra sjálfra.
Islenzku handritin varða ísland
einvörðungu, enda þótt í þeim sé
að finna sögulegar heimildir við-
víkjandi hinum Norðurlöndunum,
sögulegar heimildir, sem nú mundu
vera týndar ef íslendingar hefði
ekki verið vel vakandi og sýnt
meiri áhuga á norrænum efnum
heldur en Svíar og Danir. Og í
viðurkenningarskyni fyrir að það
er íslendingum að þakka að vér
vitum talsvert um forsögu vora,
ættu þeir skihð að ver sendum