Lesbók Morgunblaðsins - 22.03.1953, Side 6

162
»> LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
skeð rúmum 5000 árum f. K. og fyrst
fyrir botni Miðjarðarhafsins. Gömul
goðsögn hermir, að gyðjan Isis hafi
fundið korn á fjallinu Hermon í SýrT
landi og gefið það syni sinum. Það
er sennilegt að í þessari goðsögn sé
fólgin tvö sannleikskorn. í fyrsta lagi
er það sennilegt að konur hafi fundið
upp á því fyrst að rækta korn, því
að karlmennirnir stunduðu veiðar og
þótti sér annað ósamboðið. Og í öðru
lagi er það sennilegt að kornyrkja hafi
fyrst hafizt í Sýrlandi eða þar í nónd.
Um 5000 f. K. eru menn farnir að
stunda akuryrkju allt frá Palestínu
austur í Mesopotamíu, og hafa þá tek-
ið sér fasta bústaði.
Um líkt leyti hafa menn fundið upp
leirkerasmíð og vefnað. Og skömmu
eftir að þeir tóku sér fasta bústaði,
hafa þeir farið að temja skepnur. Lík-
lega hafa veiðimenn fyrst fundið upp
á því að ala upp ungviði, en húsdýr-
um hefir mjög fjölgað um leið og
byggð reis upp og kvikfjárrækt hefir
fljótt færst mjög í aukana. Um líkt
leyti hafa menn og farið að nota
málma, enda þótt þeir skeyttu ekki
um annað en gull og kopar öldum
saman — gullið til skrauts, koparinn
til nytja.
Landísinn eyddist ekki jafnt og þétt.
Það komu tímabil er hann stóð í stað
eða jafnvel færðist í aukana aftur.
Má vera að það hafi staðið í sambandi
við það að löndin voru að hækka.
Þessi hækkun fór fram á eitthvað einni
öld um 4500 árum f. K. Þá snjóaði
mikið í fjöll norðan Mesopotamíu og
af því urðu gríðarlegir vatnavextir,
er gjöreyddu heilum borgum. En í
Egyptalandi hafði þetta öfug áhrif. Svo
virðist sem Nílardalurinn hafi áður
verið eitt forað. En þegar landið hækk-
aði þá þornaði hann og þarna kom
það Gósenland, sem varð mesta korn-
forðabúr heimsins um hríð. Og þá
hófst menning Egyptalands.
Veðráttubreytingar urðu þannig til
þess að breyta háttum mannkynsins.
Ráfandi veiðimenn tóku sér fasta bú-
staði og fóru að rækta jörðina. Um
4000 f. K. var þessi breyting orðin á
um allt svæðið fró Egyptalandi austur
fyrir Mesopotamíu. Og þetta landsvæði
varð því vagga menningarinnar. Á-
stæðurnar til þess voru veðráttan,
fljótin, akuryrkjan og ekki sízt þjóð-
flutningar, því að þarna mættust og
blönduðust ýmsir þjóðflokkar, sem
komu úr öllum áttum.
Fyrir 4000 f. K. höfðu menn fundið
upp skrift, tímatal, áveitur, hjólið, og
á næstu þúsund árum bar þetta ávöxt.
Um þessar mundir var næg úrkoma og
Arabía var öll gróðurlendi. Þetta var
áður en þurkarnir höfðu flæmt menn
frá búum sínum og neytt þá til að
taka upp hirðingjalíf og gera árásir á
nágrannaþjóðir sínar. Til sanninda-
merkis um hvað menning stóð þá á
háu stigi eru forngripirnir, sem fund-
izt hafa í Ur í Kaldealandi og eru nú
5500 ára gamlir. Þá var farið að skrá-
setja lög, byggingarlist var á háu
stigi og menn voru farnir að smiða
hafskip. Þetta eru nokkur dæmi um
þá menningu, sem þá var á þessum
slóðum.
Þetta litla landsvæði var orðið þétt-
byggt, en nú tók landið að lyftast aft-
ur og þurrkar hófust. Þá hófust nýir
þjóðflutningar og fólkið dreifðist um
Afríku, Asíu og Evrópu.
3.
í Egyptalandi þróaðist menningin
áfram. Þar voru gerðar skrautlegar
hallir úr steini og bygging pyramíd-
anna hófst. Stærðfræði og stjörnu-
fræði komast á hátt stig. Litlu seinna
kemur fram á sjónarsviðið í Meso-
potamiu konungur sá, er Sargon hét.
Hann var sá fyrsti sem beitti hervaldi
til þess að byggja upp ríki sitt.
Hernaðurinn var uppgötvun þessara
tíma. Veiðimennirnir fornu hafa að
sjálfsögðu barizt, en þar hefir aldrei
verið um liðsamdrótt að ræða. Og
fyrstu bændurnir hafa verið friðsamir
menn. Að vísu hefir aldrei ríkt neinn
Fróðafriður, eins og sumir ætla. En
á fyrstu öldum mannkynsins hefir það
verið friðsamt, vegna þess að það
þurfti ekki á hernaði að halda. Hern-
aður og stríð byrjuðu þá fyrst er
menn höfðu tekið sér fasta bústaði og
fóru að deila um eignarrétt og sér-
réttindi. Hernaðarhugmyndin barst
fljótt út fyrir hinn siðaða heim til
hinna ómenntuðu hirðingjaþjóða, sem
heima áttu utan hinna stofnuðu ríkja.
Og þær sáu sér leik á borði. Um þess-
ar mundir hófust og þurrkar, sem
eyddu haglendin, og þá steyptu hirð-
ingjaþjóðirnar sér yfir nágranna sína.
Þessir hirðingjar voru alvanir veiði-
menn og hestamenn og ekkert stóðst
fyrir þeim. Hestarnir voru þá álíka
þýðingarmiklir í hernaði og skriðdrek-
arnir voru eitthvað 4500 árum síðar.
Hirðingjarnir flæddu yfir Mesopota-
míu og Egyptaland og menningu
þeirra ríkja var þar með hnekkt.
Þéttbýli, veðráttubreytingar og inn-
rásir flæmdu akuryrkjumenn í allar
óttir. En það hefir varla verið fyr
en 3000 árum f. K. að þeir tóku að
setjast að í Evrópu. Þúsund árum síð-
ar hafa þeir numið mikinn hluta henn-
ar, frá Þrakíu til Þýzkalands, Belgíu
og Frakklands. Um sama leýti tóku
siglingar að blómgvast.. Miðjarðar-
hafið varð vagga siglinganna og um
2200 f. K. höfðu skip frá Grikklandi
komist alla leið vestur í Atlantshaf.
Um sömu mundir hófust miklir þjóð-
flutningar austur á bóginn og ný
menning spratt upp í Indlandi og barst
alla leið til Kína og varð undirstaða
allrar menningar þar. Sennilegt er
að menning þessi hafi borizt alla leið
til Vesturheims, yfir landbrúna, sem
tengdi Asíu og Ameríku þar sem nú
er Behrings-sund.
Þurrviðratímabilið helzt enn lengi
og áhrifa þess gæti mest í norðan-
verðri Evrópu. Siglingar hófust til ír-
lands og Norðurlanda. í frlandi komst
menning á hátt stig og það hefir sjálf-
sagt verið þurrviðratímabilinu að
þakka, því að næstu úrkomualdir
drógu allan dug úr þjóðinni.
Um 1800 f. K. varð enn breyting á
veðráttu og hófust þá kuldar og úr-
komur. Frá 1200 f. K. til 200 e. K. var
annað kulda og úrkomu timabil. Náði
það hámarki um 400 f. K., en svo
smádró úr því og endaði það með
þurkaplágu um 500 e. K. Á þessu tíma-
bili var vindabeltið aftur yfir Mið-
jarðarhafi, og þá risu upp blómleg
ríki: Babylóníuríkið, Assyríuríkið,
Kanaan, Fönikía og síðar Trójuborg,
Grikkland, Kartagó og Rómaveldi.
Norður Afríka var þá kornforðabúr
heimsins. Og allt framtak var þá í
löndunum umhverfis Miðjarðarhaf.
Meðan votviðri heldust höfðu hirð-
ingjar nóga haga fyrir fénað sinn og
lifðu 1 friði svo að menningunni var
ekki nein hætta af þeim búin.
Þetta kulda- og votviðratímabil
hafði aftur á móti ill áhrif norður í
álfunni. Skógar grotnuðu niður og mó-
mýrar mynduðust. Menningunni á ír-
landi hrakaði og eins á Norðurlönd-
um. Til kuldatímanna á 5. og 4. öld
f. K. er líklega að rekja sagnir um
fimbulveturinn.
Seinna fer menningunni við Mið-
jarðarhaf hnignandi. Þess er getið ð
merkilegri bók, sem kom út fyrir