Lesbók Morgunblaðsins - 19.04.1953, Blaðsíða 2

208
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
írskum listum, og í hinum minni
borgum eru haldin mót með á-
kveðnu millibili, og þar keppt í
írskum söng, dansi, leiklist og
fleira. En þrátt fyrir þetta á írskan
við raman reip að draga. Áhrif hins
enskumælandi heims eru víðtæk,
menningarlega og efnahagslega.
— ★ —
írsk menning varðveitir enn
marga forna háttu og margt í
henni minnir á siði, listir og lífs-
skoðanir hjá fólkinu á norðvestur
Spáni. Þetta styður hina fornu
skoðun, að Keltar hafi seinast kom-
ið til írlands frá Spáni eða suður
Frakklandi. Á þeim tíma skiftust
Keltarnir á meginlandinu í tvo að-
alflokka, eftir mállýskum. Frá
annari þeirri mállýsku er komin
keltneskan eða „gælic“, sem töluð
er á írlandi, eynni Mön og írsku
nýlendunnni, sem stofnuð van í
Skotlandi á 6. öld. Frá hinni mál-
lýskunni er runnin keltneskan í
Wales, Cornwall og Brittany.
Saga Keltanna sýnir, að þeir
hafa altaf verið hraktir lengra og
lengra vestur á bóginn. Þess vegna
finnast nú aðeins leifar keltneskr-
ar tungu á vesturströnd Bretlands-
eya, þótt hún væri útbreidd þar um
eitt skeið. Þegar maður ferðast nú
frá London til vesturs eða norðurs,
má taka eftir vaxandi keltneskum
blæ á máli manna, og þegar til ír-
lands er komið, er enskan orðin
svo umbreytt, að henni hei'ir verið
gefið nýtt nafn.
— ★ —
Á 9. og 10. öld komust írar fyrst
í kynni við norræna víkinga, og
þess sést hvergi getið í samtíma
heimildum að víkingarnir hafi ver-
ið þar aufúsu gestir. Víkingar þess-
ir komu aðallega frá Noregi, en þó
er einnig vitað um nokkra íslend-
inga meðal þeirra.
Víkingarnir höfðu mikil áhrif á
sögu írlands. Þeir lögðu fyrst og
iremst undir sig beztu haínirnar,
þar sem borgir hafa síðan risið upp,
svo sem Dublin, Limrek, Watrford
og Wexford. En víkingarnir blönd-
uðu einnig blóði við írana og eru
afkomendur þeirra fjölmargir enn-
Sést það greinilegast á þeim ættar-
nöfnum, sem rekja má til hinna
norrænu víkinga. Þar má t. d. taka
írska ættarnafnið O’Dubhgaill, sem
þýðir sonarsonur hins dökkhærða
víkings, á ensku Doyle. Ættarnafn-
ið O’Rainall, sem þýðir afkomandi
Rögnvaldar, á ensku Reynolds.
Ættarnafnið O’Cinnselaig er ekki
annað en írsk þýðing á norræna
orðinu selshaus, á ensku Kinsella.
Ættarnafnið O’Lochlainn, þýðir af-
komandi norræns manns, einnig
Mac Loughlin o. fl.
Þá má enn geta þess að fjöldi
norrænna tökuorða komst þá inn
í írskt mál, einkum orð úr sjó-
mannamáli.
— ★ —■
Víkingarnir fluttu á brott með
sér fjölda Kelta, ýmist sem þræla
eða frjálsa menn. Þetta fólk glat-
aðist írsku þjóðinni, en sumt af
því kom fram á íslandi og hefir haft
áhrif á sögu þess. Um það ætla ég
ekki að rekja það, sem allir vita,
né heldur bera fram getgátur.
Ránnsóknir á þeim áhrifum, sem
Keltar hafa haft á íslenzka menn-
ingu, eru enn á bvrjunarstigi. En
óg ætla að leyfa mcr að benda hér
á tvö atriði, sem ekki hafa komið
skýrt fram áður, enda þótt sænsk-
ur fræðimaður hafi haft hugboð
um það fyrir 47 árum. En það cr
þetta:
Samhljóðakerfi nútíma islenzku,
sem hefir verið að þróast um ald-
ir, er mjög ólíkt samhljóðakerfi
annara norrænna mála, en svipar
aftur á móti til samhljóðakerfis í
írsku að einu leyti. Samhljóðunum
er skift niður samkvæmt myndun-
arstað þeirra, í tvo flokka, en að
útskýra það er of flókið til að íara
út í það hér.
Eina skynsamlega skýringin á
þessu fyrirbrigði er sú, að þeir, sem
fluttust til íslands og töluðu írsku
eða írskublending, hafi verið nógu
margir til þess að setja greinilega
sinn svip á tungumál þjóðarinnar.
Þetta er þeim mun athyglisverð-
ara, að nákvæmlega sömu einkenn-
in er að finna í framburði ensk-
unnar á írlandi. Þannig má að
minni hyggju gera samanburð á
íslenzku og ensk-írsku, vegna þess
að í báðum kemur fram sambland
af germönsku og keltnesku.
Hitt atriðið, sem ég vil minnast
á, er þetta: Á írlandi voru skáldin
áður sérstök stétt og áhrifamikil.
Þau sömdu hetjusögur eins og ís-
lendingar, og þar var meðal ann-
ars skotið inn vísum, sem söguhetj-
urnar höfðu sjálfar orkt — alveg
eins og íslendingar.
— ★ —
Þrjár styrjaldir íra og Englend-
inga á 17. öld sviftu íra höfðingj-
um sínum, frelsi og beztu jörðum.
í kjölfar þessara styrjalda kom svo
sægur brezkra inflytjenda og ætl-
unin var að hrekja íra út á vestur-
ströndina, þótt það tækist ekki. Á
17. og 18. öld áttu írar við trúar-
ofsóknir og ranglát lög að búa.
Þrátt fyrir þetta var írland í lok
18. aldar blómlegt og þar þróaðist
mikill iðnaður. Þetta var hættulegt
fyrir verslun Breta, en þeirri hættu
var bægt frá með sambandssátt-
mála írlands og Bretlands árið
1800. Sáttmáli þessi var ger með
brögðum, enda urðu afleiðingarn-
ar hinar verstu fyrir cfnahag ír-
lands.
Snemma á 19. öld komst íbúatala
írlands upp í 7 milljónir, en af
þeim töluðu aðeins 4 milljónir
írsku árið 1835. Hnignun írskunn-
ar, sem lifandi tungu, er að rekja
til 19. aldarinnar, einkum seinni
hluta hennar. Ensk-írskan, sem nú
er töluð í sveitum írlands, er yngsta
tungumál í Evrópu, og segja má