Lesbók Morgunblaðsins - 20.06.1954, Síða 3

LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
415
Konur sem selja körfur.
Svarlir kóngar
— Haiti heitir vesturhlutinn á
eynni Hispaniola en á austurhlut-
anum er Dominikanska lýðveldið,
sem einnig er nefnt Santo Domingo.
Þetta eru nú sjálfstæð ríki, sem
eiga að nokkru sameiginlega sögu.
Kolumbus fann eyna árið 1492 og
er giskað á að Indíánar, sem fyrir
voru hafi numið einni milljón.
Tókst Spánverjum að drepa þorra
þeirra á nokkrum árum. Frakkar
tóku að nema land á eynni, sér-
staklega vesturhlutanum og fluttu
þangað mikinn fjölda þræla frá
Afríku. Urðu þrælarnir brátt í
miklum meirihluta. Eyj an var samt
öll á valdi Spánar þar til 1697 en
þá eignaðist Frakkland þann
hlutann, sem nú heitir Haiti .
Frakkar hugsuðu um það eitt,
að hagnast á nýlendu sinni og fóru
með svertingjana eins og þeim bauð
við að horfa. Undu svertingjarnir
illa yfirráðum þeirra sem von var.
Áhrifa frönsku stjórnarbylting-
arinnar 1789 gætti mjög vestur á
Haiti og kom hún af stað frelsis-
baráttu, sem lauk með fullum sigri
Haitimanna. En sú barátta varð
löng og blóði drifin.
Uppreisn negranna hófst á því
að þeir drápu 2000 hvíta menn og
brenndu 200 stóra búgarða til ösku.
Þeir hvítu hefndu þessara aðfara
m-eð því að drepa fimm svarta fyr-
ir hvern einn hvítan. Líkin hengdu
þeir upp í tré meðfram þjóðvegun-
um.
Barátta negranna var skipulags-
laus. Hryðjuverk — morð og
brennur — voru daglegt brauð, en
markvissa forystu skorti.. Kom þá
til sögunnar Toussaint, sem hlaut
viðurnefnið L’Ouverture. Hann
kom skipulagi á hinar dreifðu
sveitir Haitimanna, batt enda á
hryðjuverkin og leiddi þjóðina í
frelsisstríð.
Toussaint er af mörgum talinn
xnerkasti höfðmgi, sem Haiti hefur
átt. Hann var harðskeyttur atorku-
maður en var þó jafnan mildur og
sáttfús við yfirunna fjandmenn.
Toussaint átti í höggi við hvert
stórveldið á fætur öðru, Spán, Eng-
land og Frakkland og hafði jafnan
sigur. Napóleon sendi mág sinn le
Clerk hershöfðingja til Haiti með
mikið lið og fengu hersveitir hans
háðulega útreið. Sextíu þúsund
Frakkar lágu í valnum og höfðu
hersveitir Napóleons ekki beðið
annan eins hnekki áður. Le Clerk
var hinn færasti maður en ófyrir-
leitinn og sveifst einkis. Hann
sendi boð til Toussaint og bað hann
að koma til fundar við sig, til frið-
arsamninga. — Orðsendingunni
fylgdu hátíðleg loforð og fullviss-
anir um að Toussaint skyldi óá-
reittur. Þegar Toussaint kom til
ráðstefnunnar, gripu hinir frönsku
hermenn hann og vörpuðu honum
í fangelsi. Var Toussaint síðan flutt-
ur til Frakklands og geymdur í
dyflissu suður við landamæri Sviss-
lands. Hlaut hann þar svo illa með-
ferð að hann lézt innan árs. Sýnir
það nokkuð skapgerð hans er hann
í fangelsmu mælti við son sinn:
„Drengur minn. Það á fyrir þér
að liggja að fara aftur til Samt-
Dominque. Gleymdu því að Frakk-
ar myrtu föður þinn.“
Eftirmaður Toussaint í valdastól
var Jean Jacques Dessalines.
Negrarnir höfðu haft mikla ást á
Toussaint og voru Frökkum æfa-
reiðir fyrir svikin. Veittist Dessa-
lines auðvelt að eggja þá til dáða.
Dessalines var villimaður í saman-
burði við Toussaint en var þó rnikl-
um hæfileikum gæddur. Árið 1804
lýsti Dessalines yfir sjálfstæði Ila-
iti. Hann kallaði sig Jaques I. og
þótti ekki minna duga en keisara-
nafnbót. En dýrð hans stóð ekki
lengi. Hann var myrtur eftir að
hafa verið við völd í tvö ár.
Við völdum tók Henry Christo-
phe, sem síðar varð Henry konung-
ur fyrsti. Sagan hefur fellt ærið
misjafna dóma um Christophe. Er
af ýmsum talið að hann hafi verið
frekar ómerkilegur hávaðamaður,
kjarkmikill en grimmur. Aðrir
skipa honum í flokk merkustu þjóð-
höfðingja. John W. Vandercook
segir t. d. í bók sinni Black Maje-
sty: „Það voru tveir menn, sem
báru höfuð og herðar yfir samtíð-
ina, Napóleon og Henry Christophe
konur.gur Haiti.“
Hvað sem um Christophe má