Lesbók Morgunblaðsins - 04.09.1955, Blaðsíða 11

K LESBÖK MORGUNBEAÐSINS
CULA HITASÓTTIN
Hvernig lœknavísindin fundu feril hennar
^ ÁRUNUM um 1878 var mikið
talað um gulu hitasóttina, og
voru læknar ekki á einu máli um
hvernig hún bærist og yrði að drep-
sótt. Sumir heldu því fram að hún
smitaðist mann frá manni, en aðrir
voru sannfærðir um að hitasóttar
sjúklingar smituðu ekki frá sér, en
sóttkveikjan leyndist í fötum
þeirra, sængurfötum og öðru og
tímgaðist þar við hita, þangað til
hún næði taki á næsta manni.
En svo var það árið 1900 að
bandaríski herinn skipaði sérstaka
nefnd til þess að reyna að komast
fyrir það með hverjum hætti hita-
sóttin bærist. Formaður nefndar-
innar var Walter Reed gerlafræð-
ingur og herlæknir. Annar var
James Carroll. Hann var upphaf-
lega skógarhöggsmaður, en gekk í
herinn og upp úr því lærði hann
læknisfræði. Þriðji var Aristidi
Agramento sjúkdómafræðingur frá
Columbia háskólanum. Sá fjórði
var bandarískur læknir, Jesse Laz-
ear að nafni. Þessi nefnd fór til
Kúba og settist að í Havana, vegna
þess að þá gekk gula hitasóttin þar
á eynni.
En nú var þama á eynni gamall
læknir, sem hét Carlos Finlay og
hann hafði um mörg ár átt við hita-
sóttina að berjast. Hann trúði því
ekki að veikin bærist frá manni til
manns, og eigi heldur að hún bær-
ist með hlutum eða fatnaði. Hann
var sannfærður um að flugur
breiddu út hitasóttina.
Amerískur herlæknir, Henry
Carter að nafni, hafði verið i Miss-
issippi þá fyrir nokkru, er gula
hitasóttin brauzt þar út. Hann hafði
gert ýmsar merkilegar athuganir í
sambandi við það hvernig hún
hegðaði sér, og þær athuganir hafði
nefndin fengið. Hann benti t. d. á,
að það væri undarlegt, að nokkur
tími liði frá því að fyrsti maður
sýktist þangað til veikin blossaði
allt í einu upp í algleymingi. Nefnd
-in bar þetta saman við aðrar
skýrslur, er hún hafði fengið, og
það stóð heima: Maður veiktist, svo
líður háifur mánuður, en þá gýs
upp faraldur.
Þetta gat mjög vel samrýmzt
kenningum Finlay læknis um að
flugur bæri sýkilinn milli manna.
Nefndin sneri sér því til hans. Eng-
inn hafði viljað hlusta á hann áður.
Menn höfðu hlegið að honum og
sagt að það væri fásinna að ætla
að flugur gæti borið sjúkdóma
milli manna. En nú hafði gamli
læknirinn fengið uppreist. Nú
komu til hans helztu sérfræðingar
Bandaríkjanna til þess að fá upp-
Iýsingar hjá honum. Og hann veitti
þær með glöðu geði. Hann Iét
nefndina fá allt, sem hann hafði
ritað um þetta efni, hvernig flugur
bæri gulu hitasóttina, og hann lét
nefndina einnig fá talsvert af
flugnavíum, sem hann hafði hirt
til þess að klekja út. Þetta voru
víur þeirrar flugu, sem þá var
nefnd Stegomyia fasciata (en er nú
kölluð Aedis aegypti), því að hana
taldi Finlay smitberann, og þó
einkum kvenflugumar.
Nefndin klakti út þessum víum
og nú gat hún byrjað rannsóknir
sínar. Ekki þurfti nú annað en láta
einhverja af þessum ósýktu flugum
bíta gulu-sóttar sjúkling, og síðan
heilbrigðan mann, og vita svð Hvort
hann sýktist. En hver vildi fórna
sér fyrir þessa tilraun?
Hér var mikið í húfi. f stríðinu
við Spánverja höfðu Bandaríkja-
menn misst 862 menn fallna og 106
höfðu látizt úr sárum. En á sama
tíma dóu 5438 hermenn úr gulu
hitasóttinni.
Nefndarmönnum kom saman um,
að ekki þýddi að gera tilraunir á
neinum öðrum en mönnum, því
ekki væri vitað að dýr gæti tekið
veikina, og þess vegna ákváðu þeir
að fyrsta tilraunin skyldi gerð á sér
sjálfum En um þessar mundir
þurfti Reed endilega að skreppa
heim, svo að það kom á hina að
byrja.
Fyrsta verk þeirra var að láta
flugurnar, er þeir fengu úr víun-
um frá Finlay, bíta hitasóttar sjúk-
ling í sjúkrahúsinu í Havana. Laz-
ear hafði umsjón með þessu, og
hann geymdi flugurnar vandlega
sína í hverju hólfi og merkti við
hvenær þær hefði bitið sjúklinginn,
og á hvaða stigi veikin hefði þá
verið. Síðan náði hann í nok cra
kunningja sína og lét gera fyrstu
tilraunina á sér og þeim. Aðferðin
var mjög einföld. Flugurnar voru
teygðar inn í glerpípur, og svo var
enda pípunnar þrýst að armi
mannsins og beðið þangað til flug-
an beit hann.
Þetta bar engan áyangur. Eng-
inn þeirra veiktist. Gat það skeð
að þeir væri allir ónæmir fyrir
veikinni? Eða hafði ekki liðið nógu
langur tími frá því að flugan beit
sjúklinginn og þangað til hún beit
þann, sem tilraunin var gerð á?
Lazear var ekki ánægður.
Svo var það inn 27. ágúst 1900
að hann fór með Carroll Iækni inn
í flugnageymsluna sína og sýndi
honum flugu, sem hann taldi met-
fé. Þessi fluga hafði verið látin bíta
fjóra sjúklinga með nokkru milli-
bili. Voru nú liðnir 12 dagar síðan