Lesbók Morgunblaðsins - 22.01.1956, Blaðsíða 11

LXSBÖK MORQUNBLAÐSINS
firv- 47
Rannsóknir norðurljösa
yíSINDIN hafa nú ákveðið að
reyna að komast að því hvað
þær eru þessar leiftursíur, sem
kallaðar eru noröurljós.
Fyrir 2000 árum var það nóg
skýring, að þetta væri „riddara-
fylking, sem riði loftið, og væri
riddaramir allir í gullbrynjum og
hefði gullin spiót“. En nú er svo
komið. að menn eru farnir að hugsa
um í aivöru að ferðast um in geig-
vænlegu loftdiúo. þar sem norður-
ljósin braga, og því er nauðsynlegt
að kynnast betur eðli þeirra. Og
slíkar rannsóknir eiga að fara fram
á inu svonefnda „alþjóðlega pólar-
ári", þar sem vísindamenn frá öll-
um þióðum kappkosta að kynnast
háloftunum og þá um leið norður-
ljósunum.
Norðurliósin (aurora borealis)
eru á sérstöku belti umhverfis
jörðina við seguÍDÓl henrar, sem nú
er í nánd við Etah { Grænlandi.
En suðurliósin (aurora australis)
eru á samsvarandi svæði yfir suð-
urhveli jarðar. Talið er að norður-
Ijós og suðurljós sé ekki eins, og
verður það ein ráðgátan sem vís-
indamenn glíma við, að komast
eftir því hver munur er á þeim og
hvernig á honum stendur. Enn
fremur verður að rannsaka hvern-
ig á því stendur að þessi himinljós
haga sér öðru vísi í birtu en í
myrkri. Þá verður að rannsaka
þakklátir, að það hafði fallið í okk-
ar hlut að taka þátt í þessu starfi,
★
Þannig Iýkur hinrri látlausu og
hógværu frásögn Gísla Jónssonar
af björgun ekipsbrotsmannanna af
togaranum Agli rauða.
hvaða samband er milli þeirra og
inna svonefndu rafmagns og segul-
storma. Enn þarf að rannsaka
hvemig loftið er þar sem þau eru,
eru þar gasefni, eru þar rafmagn-
aðar efniseindir og eru þar hættu-
legir rafstraumar?
Til þess að ganga úr skugga um
þetta eru reistar fiölmargar athug-
anastöðvar, bæði á norðurhveli og
suðurhveli jarðar. f þessum stöðv-
um verða sjálfvirkar liósmvnda-
vélar, sem taka mvndir af öllu
himinhvelinu á fimm mínútna
fresti. Sumar stöðvamar hafa lit-
sjár (Spectrographs) til þess að
ákvarða bylgiulengd Ijósanna og
hvaða frumeindir það eru sem
bregða upp birtunni.
Samvinna verður milli stöðv-
anna á suðurhveli og norðurhveli,
þannig að bær athuga samtímis öll
Ijósafyrirbæri í loftinu. Stöð í Fair-
banks í Alaska hefur slíka sam-
vinnu við stöð sem er á Marquerie
ev hjá Suðurskautslandinu, og stöð
sem er í norðanverðri Síberíu, hef-
ur samvinnu við stöð sem er á
Heard-ev, sem er á suðurhveli.
Radíóstöðvar munu fylgiast með
öllum „bylgium“, sem koma frá
norðurliósasvæðinu. og bær munu
„hlusta“ á fjarlægar stiörnur, sem
senda frá sér radíóbvlgiur og at-
huga hvaða áhrif norðurljósin hafa
á þær sendingar.
Rákettur verða sendar unn í há-
loftin frá Fort Churchill hiá Hud
sonflóa, og dr. Sidnev Chanman,
prófessor við Cambridge háskóiann
í Englandi hefur safnað fiölda
sjálfboðaliða til bess að athuga
norðurljós meðan á þessum rann-
sóknum stendur og senda skýrslur
um þær athuganir sínar. Þetta er
nú ið helzta sem hægt er að segja
um norðurljósarannsóknirnar.
★
Mönnum hættir til að telja norð-
urljósin stundar fyrirbæri hér í
Bandaríkjunum, enda sjást þau
ekki nema svo sem 12 daga á ári
til iafnaðar nvrzt í ríkiunum. En
norður hiá Fudsonflóa eru bau svo
að segia alltaf á lofti. Skvrsiur
herma að bau siáist þar að meðal-
tali 243 sinnum á ári. en hina daga
ársins er svo slæmt skyggni að bau
sjást ekki. Eftir því sem norða"
dregur er þessi Ijósadýrð tilkomu-
meiri.
Vegna þess hvað norðurliðs eru
tíð á heimskautssvæðunum, þá eru
ýmsir vísindamenn farnir að gizka
á, að iörðin sé ekki á ferð í algeru
geimtómi. heldur sé hún innan afl-
svæðis sólarinnar. Það er langt síð-
an menn tóku eftir því, að eitt-
hvert samband virðist vera milii
sólbletta, segulmagnsstorma og
norðurliósa. En það kom í hlut dr.
Aden B. Meinel við stiörnuathug-
unarstöðina Yerkes í Wisconsin að
greiða úr þessu. Árið 1950 uppgöW-
aði hann að norðurliósin standa í
sambandi við holskeflur af foreind-
um, sem komnar eru frá sólgosum.
Þessar foreindir eru vetnis atom,
sem hafa misst rafeindir sínar.
Hamfarir þær. sem gerast í sól-
inni eru svo stórkostlegar, að bað
er jarðneskum mönnum um megn
að gera sér grein fvrir þí‘im. Hiti
sólarinnar, sem telja má í millión-
um stiga, levsir rafeindir úr sam-
bandi við úrnsa bunga atómkiarna,
og af bessu verða svo inar tryllt-
ustu útlausnir rafmagns og segul-
magns. Sennilega hefjatt þe«#i