Lesbók Morgunblaðsins - 22.01.1956, Blaðsíða 12

w 48
uxnbrot djúpt undir yfírborðinu.
Stjörnufraðingar verða þeirra
íyrst varir sem glóandi eldstróka
sem þeytast út í geiminn lengri
leið en er miili jarðar og tungis.
Þegar þessum ósköpum linnir
verða eitir líkt og koisvört gímöld
á yíirborði sólar, svo stór að marg-
ar jarðir gæti komizt þar fyrir.
Þetta eru inir svoneindu sólblettir.
Blettirnir eru ailtaf tveir og
tveir og eru á svæðum sem eru
hér um bil á 30. breiddargráðu sól-
ar, bæði inni syðri og nyrðri. Öðr-
um megin er í þeim aðhverft raf-
magn, en hinum megin fráhverft
rafmagn. En þetta breytisL Um
11% áirs skeið eru sólblettirnir
norðan við sólarmiðbaug hlaðnir
aðhveriu rafmagni, en sóiblettirnir
fyrir sunnan miðbaug eru þá
hlaðnir fráhverfu raímagni. Svo
skiptir um og næstu 11% ár er
þetta öfugt.
í þessum stórkostlegu sólgosum
þyrlar hún frá sér rykmökkvum
og verður vart við þetta á jörðinni
17—36 klukkustundum á eftir.
Menn vita ekki hvernig á þessu
stendur, en geta má þess að ljósið
frá sólinni er aðeins 8 mínútur að
berast til jarðarinnar. Og þessar
hamfarir sólarinnar gera og vart
við sig á þann hátt, að þær trufla
alveg útvarp og loftskeytasending-
ar og jafnvel símtöl og símritun,
en áttavitar verða snarvitlausir.
Þegar svo er, skína norðurljósin
sem skærast
Birta norðurljósanna stafar ekki
frá sólinni. Hún virðist vera á ein-
hvern hátt svipuð „neon“-ljósi, er
verður fyrir rafstraum í glerhylki.
Rykeindirnar frá sóhnni leysa raf-
eindir úr sambandi við atóm í
gufuhvolfinu. Frá þessum rafeind-
pm stafa svo marghtir geislar.
• Fræðilega ætti rykeindirnar a
suðurhveh jarðar að vera með
öðrum hætti en á noróurhvelinu,
Segulskaut jarðar draga rykeind-
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
irnar að sér frá miðjarðarlínu. Og
þar sem segulskautin eru tvö, ætti
annað þeirra aö draga að sér þær
rykemchr, sem hlaðneir eru að-
hverfu rafmagni, en hitt draga að
sér rykeindir hlaðnar fráhverfu
rafmagni. Suðurljósin gæti því
staíað af raíeindum, sem orðið
hefði viðskila við þau vetnisatóm,
sem valda norðurljósunum. En
hvað sem um það er, þá mundi
manni, sem staddur væri á tungl-
inu sýnast sem tvö geislabönd væn
umhveríis jörðina.
Einstaka sinnum hafa þessi him-
inljós sézt um bjartan dag. En af
einhverjum ástæðum eru þau þá
helmingi hærra á lofti heidur en
þegar þau eru hæst um nætur, eða
aht að því í 800 km. fjarlægð. Þeg-
ar norðurljós eru lægst á loíti um
nætur, eru þau ekki nema í svo
sem 240 km. hæð. Margar rákettur
hafa flogið svo hátt og ein hefur
meira að segja komizt 400 km. upp
í loftið. En rannsóknatæki þeirra
vinna stutt og þessar rannsóknir
eru dýrar. Með htsjánni geta menn
sennilega fræðst meira, þegar geisl-
ar norðurljósanna eru rannsakaðir.
Græni hturinn í norðurljósum
stafar frá fýri og einnig sumir
rauðir htir. Bláu og fjólubláu ht-
irnir stafa af ildi. Af vetni stafa
rauðir geislar. Ljósmyndir hafa
sýnt, að í norðurljósunum er mikið
um ósýnilega útbláa hti.
Vísindamenn kenna ekki norður-
ljósunum um segulstorrna, heldur
muni hvort tveggja stafa af svipuð-
um orsökum. Oít fer þetta hvort
tveggja saman, en stundum eru
norðurljós þótt engir segulstormar
sé, og stimdum eru segulstormar
án þess að norðurljós sjáist
Mönnum er gjamt að hugsa sem
svo að norðurljós sé aðeins um vet-
ur. Þar eru vísindamenn ekki á
sama máh. In almenna skoðun get-
ur staíað aí því, að norðurljós eru
aðeins í kuldabeltinu, og að á
Bondi, heiðursheiti,
her á landi frægð bar,
en að ýmsu leyti
annars staðar smáð var,
því að súr var sveiti,
svo að bóndi uppskar
crfiðis andsvar.
En á ísa láði
á nú bóndi fá ráð,
fólk þó frelsi þáði
fyrir bóndans manndáð,
en þess eigi gáði,
að hans væri forsmáð
ættarbyggð afmáð.
Hver um aðra eyðist
ára 1000 góð sveit
auðnin yfir breiðist
eins í byggð og fokreit,
hokrið lýðnum leiðist,
lik er vörnin nauðbeit,
framgangslaus, fráleit.
Lifir lengst i sveitum
iöngum tunga norræn,
blandast heimsku heitum.
hátt þar gnæfir borg væn,
finnst svo loks í leitum,
lönd hvar byggir sígræn
fátæktin fjölkæn.
Seggir suður fiúnir
sjá um bóndans fjárhag,
hinir reytum rúnir
ryðja tún i leirílag
illa undir búnir
eftir langan starfsdag
ellinnar ólag.
SIGURÐUR NORLAND
dimmum vetrarnóttum ber mest á
ljósadýrðinni og næturnar eru
langar. En sé það rétt að norður-
ljósin kvikni í rykeindamekki frá
sólinni, þá eru mestar líkur til að
mest sé um þau haust og vor, þeg-
ar jörð er nærri sóL
tÚr „The Mhwaukes JoumaT')