Lesbók Morgunblaðsins - 18.11.1956, Blaðsíða 13

LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
673
1926.
Schrödinger tók upp kenningu
Broglies og kom nú fram með
bylgjukenninguna um gerð atóms-
ins. í staðinn fyrir líkan Bohrs með
rafeindir á sífeldri hreyfingu, kom
nú annað líkan, sem var eins og
skjálfandi ský. Það er ekki lengur
hægt að hugsa sér atómið sem
áþreifanlegan hlut, og því verður
elcki lýst nema með flóknum stærð-
fræðilegum útreikningum. Eðlis-
fræðin tók sprett, hún losaði sig við
ýmis vafaatriði í kenningum Bohrs,
og nú þóttust menn hafa leyst gátu
atómsins.
1932.
Samkvæmt bylgjukenningunni
hlutu að vera fleiri eindir í atóm-
inu, heldur en áður voru kunnar.
Þær hafa fundizt smám saman, og
með því hefir raskast hugmynd
manna um heilsteypta náttúru.
Chadwick fann að nevtrónan var
til, en hún var ekki sameind raf-
eindar og foreindar, heldur sjálf-
stæð eind.
Anderson fann rafeind, sem ekki
hafði fráhverfa heldur aðhverfa
hleðslu, og þar með var „positron“
fundið.
Sama árið fann Urey atóm þunga-
vatns. Venjulegt vetni er með
kjarna þar sem er ein foreind og
ein rafeind, og er atómþungi þess
því talinn 1. Nú kom vetni, sem
hafði atómþyngd 2 og kallaðist
„deuterium". í kjarna þess er ein
foreind og ein nevtróna. Það er 5%
þyngra en venjulegt vetni og þess
vegna kallað þungt vatn, og það er
ekki nema örlítið af því í venju-
legu vatni.
Þetta ár smíðuðu þeir Cockroft
og Walton fyrstu kjarnastöðina.
Þeir skutu óhemju af rafeindum
með geisihraða á atómkjarna úr
ýmsum frumeindum og náðu til-
ætluðum árangri.
1933.
Þessa aðferð notuðu þau Joliot-
hjónin. Þau fengu hlaðið atóm-
kjarna með foreindum og nevtrón-
um og framleiddu þannig atóm,
sem ekki höfðu þekkst áður, það er
að segja, þau bjuggu til ýmsa ísó-
tópa. En það var merkilegast, að
sumir þessara ísótópa voru geisla-
virkir. Með þessu móti var sýnt, að
hægt var að búa til geislavirk efni.
Nú er framleitt mikið af þessum
efnum.
1936.
Anderson uppgötvaði nýa eind,
sem er hér um bil tíundi hluti af
þunga foreindar og nevtrónu. Þessi
eind fékk nafnið „meson“. Nú
þekkjast ýmsar slíkar meson-eind-
ir.
1939.
Hahn og Strassmann skutu
nevtrónum á ýmsa atómkjarna,
eins og margir aðrir vísindamenn
gerðu. Þeir skutu einnig á þyngsta
atómið, úran. Þá skeði það, að eitt
úran-atóm klofnaði í miðju í tvo
hluta, í stað þess að soga í sig
nevtrónu eða losa sig við foreind.
En um leið og það klofnaði, leystist
mikill kraftur úr læðingi. Þar með
var klofning úranatómsins fundin,
en það var aðeins sérstök tegund
úrans, sem gat klofnað þannig þeg-
ar nevtrónur skullu á því með viss-
um hraða.
1940.
Nú tóku eðlisfræðingar að ham-
ast á úran-atómum. Þeim tókst að
þröngva ýmsum eindum inn í það,
og á þann hátt komu fram ný frum
efni, svo að frumefnatalan, sem áð-
ur var 92, komst nú upp í 96. Þessi
nýu frumefni voru að sjálfsögðu
geislavirk. í þeim eru svo stórir
atómkjarnar, að þeir liðast sundur
fyrr eða síðar.
Á miðöldum reyndu fróðir mena
að framleiða gull. Nú er hægt að
gera það, og er enginn vandi. En
það verður svo dýrt, að framleiðsl-
an borgar sig ekki. Og svo er meira
varið í það fyrir vísindin að fram-
leiða þau frumefni, sem ekki hafa
verið til áður.
★
Um þetta bil hefst svo kjarn-
orkuöldin, og sögu hennar þekkja
menn. Árið 1942 var fyrsti úran-
ofninn smíðaður. Og árið 1945
höfðu Bandaríkjamenn safnað svo
miklu saman af úran-ísótópum,
þeim er klofna, að þeir gátu gert
ógurlegar sprengingar með því að
hleypa nevtrónum á þetta efni.
Fyrsta kjarnasprengjan var gerð í
Mexíkó-eyðimörkinni, og 1945 voru
fyrstu kjarnorkusprengjurnar not-
aðar í stríði og varpað á tvær jap-
anskar borgir, Hiroshima og Naga-
saki. Afleiðingar þessa voru svo
skelfilegar, að Japanar gáfust þeg-
ar upp. Nú eru komnar vetnis-
sprengjur, sem eru þúsund sinnum
hættulegri heldur en þessar fyrstu
sprengjur voru.
Hér að framan er það rakið
hvernig vísindamenn þreifuðu sig
smám saman áfram, þangað til
þeim tókst að finna kjamorkuna og
beizla hana. Stríðið flýtti þar mjög
fyrir, því að kapphlaup var um það
hver fyrstur gæti orðið til þess að
beita kjarnorkuvopnum og vinna
þar með sigur. Þjóðverjar voru
komnir alveg að markinu og hefði
þeir orðið á undan, mundu þeir
hafa unnið sigur.
En kjarnorkan er eigi aðeins
drápsvopn, heldnr getur hún orðið
in mesta lyftistöng fyrir mann-
kynið, ef það kann rétt með hana
að fara, eins og oft hefir verið
lýst áður.