Lesbók Morgunblaðsins - 31.03.1957, Page 5
LESBÖK MORGUNBLAÐSINS
193
Hættan af geislavirkum efnum
GREIN þessir er eftir kunnan indverskan lífeðlisfræðing, dr. N. (f.
Das Gupta, prófessor við háskólaim í Kalkútta. Dregur hann hér sam-
an hvaða hættur mannkyninu stafa af geislavirkum efnum í loftinu
og úrgangi frá kjarnorkustöðvum.
CVO AÐ segja daglega lesum
vér um það í blöðunum, að
matvæli vor og drykkjarvatn hafi
mengast af geislavirkum efnum.
Sannleikurinn er sá, að um þessar
mundir er nokkru meira af geisla-
virkum efnum í umhverfi voru
heldur en áður var, og það eykst
jafnt og þétt, eftir því sem ýmsar
þjóðir gera meira að kjamorkutil-
raunum og sprengja fleiri kjarn-
orkusprengjur.
Þetta veldur mönnum eðlilega
áhyggjum, en fram að þessu höfum
vér ekkert getað gert annað en
horft á hvernig vindar bera geisla-
virkt ryk og úrkomur fella það til
jarðar.
Allt sem vér sjáum umhverfis
oss, er skapað af atómum. Flest
eru atóm þessi stöðug og eyðast
ekki, ef þau eru látin afskiptalaus.
En atóm þau, sem framleidd em í
kjarnorkuofnum eða með kjarna-
sprengingum, eru óstöðug. Þau eru
geislavirk og eyðast vegna útgeisl-
unar ósýnisgeisla, sem kallaðir eru
alfa, beta og gamma geislar.
Áður en kjamorkuöldin hófst,
þekktu menn um 40 geislavirk efni,
sem öll voru náskyld, en ákaflega
sjaldgæf. Aðalefnið var radíum,
sem notað var til lækninga á
krabbameini. Það eru nú 60 ár
síðan radíum fannst, en svo er
lítið um það, að allar birgðir
mannkynsins fara nú varla fram
úr 4 pundum, og það er svo dýrt,
að eitt gramm kostar um 300 sterl-
ingspund.
Náttúran framleiðir þannig sjálf
geislavirkt efni, en það er fólgið
sem örsmáar eindir í fjöllum og
berglögum. Með furðulegum dugn-
aði og hugkvæmni tókst frú Curie
að safna saman nokkrum af þess-
um öreindum og framleiða geisla-
virkt efni.
Með enn meiri fyrirhöfn hefir
mönnum nú tekizt að breyta ósköp
venjulegum efnum í geislavirk
efni, svo sem kalki, járni og gulli,
svo að þau hafa svipaða eiginleika
og radíum. Nú er svo komið, að
hægt er að framleiða nær óþrjót-
andi birgðir af geislavirkum efn-
um.
Það er kaldhæðni örlaganna, að
aðalhættan, sem nú steðjar að
mannkyninu stafar af því hve auð-
velt er að framleiða geislavirk
efpi. Afleiðing þessa getur í einu
orði sagt orðið gjöreyðing. Ákveð-
inn skammtur af ósýnisgeislum
brýtur niður frumur líkamans.
Þess vegna hafa gamma-geislar
verið notaðir til þess að eyða
krabbameini. En þeir leggjast eigi
aðeins á sýktar frumur, heldur
eyðileggja þeir heilbrigðar frumur
alveg eins.
Mesta hættan af geislavirkum
efnum stafar af snertingu við þau.
Geislavirkt ryk frá kjarnasprengj-
um, sem fellur til jarðar, sezt á
hörund manna og það varð or-
sökin til þess að japönsku fiski-
mennirnir veiktust, þar sem þeir
voru innan áhrifasvæðis kjarna-
sprengingar.
En það getur líka vel verið, að
geislavirkt ryk berist langar leiðir
í loftinu. Og þegar menn anda svo
að sér þessu mengaða lofti, þá ber-
ast geislavirku agnirnar niður í
lungun og setjast þar að. Þetia
geislavirka ryk getur einnig borizt
ofan í oss með mat og drykk, og
agnirnar setjast þá að á ýmsum
stöðum í líkamanum eftir því hvert
efni þeirra er. Radium, strontium
og geislavirkt kalk sezt t. d. að í
beinunum, geislavirkt sodium
dreifist nokkurn veginn jafnt um
líkamann, en geislavirkt joð sezt að
í skjaldkirtlinum. Frá þessum stöð-
um geisla efnin sér svo út og
geta skemmt allar heilbrigðar
frumur. í grend við sig.
Sum geislavirk efni endast mjög
lengi, og geta haldizt við árum
saman í manni, ef þau komast inn
í líkamann. Plutonium geislar sér
t. d. út að hálfu á 24.000 árum, og
eftir önnur 24.000 ár er enn eftir
fjórði hlutinn af geislamagni þess.
Geislavirkt Caesium geislar sér út
að hálfu á 33 árum og strontíum
á 25 árum. En mörg geislavirk
efni eru miklu skammlífari. Geisla-
virkt sodium geislar sér að hálfu
út á 14 klukkustundum og geisla-
virkt joð á 8 dögum.
Mjög er það mismunandi hve
hættuleg geislavirk efni eru.
Sodium og joð, sem eyðast fljótt
og líkaminn losar sig auk þess við,
eru ekki mjög hættuleg. En strontí-
um og radíum, sem eyðast seint
og líkaminn getur ekki losað sig
við, eru hættulegust. Ef þau kom-
ast inn í líkama mannsins, halda
þau skemmdarstarfi sínu áfram um
langan tíma, mjög langan tíma
miðað við meðalævi mannsin*.
Valda þau þá oft krabbameini og
öðrum sjúkdómum.