Lesbók Morgunblaðsins - 01.09.1957, Side 2

422
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
Iagi að fordæma verkið með bragð-
daufu lofi og gætilega orðaðri gagn-
rýni. Bókmenntatímaritið Literary
Gazette birti svipaða frásögn af um-
ræðunum. Síðar þegar afstaða hins
opinbera varð ljósari, urðu árásir á
skáldsöguna opinskíirri.
Aðrir umræðufundir voru haldnir
um bókina, einkum meðal stúdenta.
Sumar af þessum umræðum eru sagð-
ar hafa verið heitar, og munu ýmsir
áheyrenda ekki aðeins hafa varið skáld-
söguna djarflega, heldur stigið skrefi
lengra og látið harða dóma falla um
hina opinberu afstöðu stjórnarinnar og
ítefnu hennar.
Útkoman er því sú, að yfirvöldunum
er heldur í nöp við rithöfundinn Dud-
intsev. En þó heldur bók hans áfram
að vera óskipt áhugaefni og mikið rædd
meðal menntamanna í Sovétríkjunum.
Þau þrjú tölublöð, þar sem verkið var
birt, eru nú seld á svörtum markaði á
allt að 100 rúblur (408 ísl. kr.) ein-
takið, þ. e. á um það bil fimmföldu
verði, en augljóst þykir, að verkið verði
ekki gefið út í bókarformi hjá rúss-
neskum bókaútgefendum.
Bókin skýrir sig sjálf. Söguþráður-
ínn er þessi:
Skólakennari og verkfræðingur,
Lopatkin að nafni, fær áhuga á verk-
efni, sem skiptir miklu máli í sovézk-
um iðnaði. Verkefnið felst í því að
finna upp miðflóttaaflsvél til að steypa
stálrör, og á slík vél að spara að mikl-
um mun bæði mannafl og efnisnotkun.
Hann gerir teikingu af vélinni í stór-
um dráttum og fer með hana á fund
háttsetts manns í litlu borginni, þar
sem hann býr. Maður þessi heitir
Drozdov, og er hann verksmiðjustjóri
þar. Fyrst í stað sýnir Drozdov mik-
inn áhuga á starfi unga mannsins og
hvetur hann óspart — en síðar, þegar
málið hefur verið borið undir embættis-
meim og aðra skriffinna ríkisvaldsins,
snýst honum hugur, og hann gerir allt
til þess að eyðileggja fyrirætlanir
Lopatkins. En Lopatkin lætur sig ekki.
Hann segir upp kennarastarfinu og
helgar hinu nýja verkefni starfskrafta
sína óskipta.
Þegar Lopatkin er að berjast fyrir
framgangi þessa máls, kynnist hann
Nadyu, gáfaðri rússneskri stúlku, sem
er eiginkona Drozdovs. Vegna kynna
sinna af Lopatkin verður Nadya óánægð
með eiginmann sinn og Stalínisma
hans.
Lopatkin má sín lítils. Hann býr við
fátækt, en heldur áfram starfi sínu í
fátæklegu umhverfi verksmiðjufólks-
ins. Drozdov er áhrifamikill maður og
tryggur þjónn þjóðskipulagsins. Barátt-
an milli þeirra er ójöfn.
Báðir fara þeir til Moskvu — Droz-
dov til þess að taka við háu embætti
í ráðuneyti, sem framleiðsla á stálrör-
um heyrir undir, en Lopatkin til þess
að berjast fyrir uppfinningu sinni.
Lopatkin leitar athvarfs hjá vonsvikn-
um gömlum uppfinningamanni, Busko
að nafni. Busko þessi hafði á sínum
tíma átt í höggi við embættismenn
stjórnarinnar og vissi, að af þeim skipt-
★ ★★★★★★★★★
GREIN þessi birtist í sunnu-
dagsblaði bandaríska stór-
blaðsins The New York Times,
hinn 24. marz s. I. Greinarhöf-
undur, Thomas P. Whitney,
dvaldist níu ár í Sovét-
ríkjunum sem fréítaritari
Associates Press. Nú er hann
ritstjóri erlendra frétta hjá
Associated Press í New York.
★ ★★★★★★★★★
um höfðu menn ekkert nema angur
og svik.
Nadya leitar Lopatkin uppi í Moskvu.
Hún verður ástfangin af honum, yfir-
gefur eiginmann sinn og sezt að hjá
Lopatkin til þess að geta betur hjálp-
að honum í baráttunni við rússneska
ofstjórn og opinbera andstöðu.
Lopatkin hlýtur stundarsigur. Hann
fær aðstoð og fjármagn til framdrátt-
ar áformi sínu. Frumkvæðið að þessari
aðstoð áttu félagssamtök, sem sáu um
leynihernaðarframkvæmdir. Þessi fé-
lagssamtök þurfa mikið á vél Lopatkins
að halda og þeim tekst að rjúfa skarð
í ofstjórnarmúrinn.
En óvinir Lopatkins í ráðuneyti
Drozdovs hafa ekki látið af ofsóknum
sínum. Hann er ákærður fyrir að ljóstra
upp um ríkisleyndarmál varðandi vél
hans við óábyrgan aðila — Nadyu. Nú
er ríkisöryggið komið í spilið! Þá er
ekki að sökum að spyrja; hann er yfir-
heyrður og dæmdur í margra ára út-
legð í Síberíu.
En Nadya og aðrir vinir hans taka
upp mál Lopatkins. Þar kemur, að mál
hans er endurskoðað af nýju með að-
stoð leynifélagssamtakanna, sem höfðu
áhuga á starfi hans, og eins dómarans,
sem hafði dæmt hann í útlegð. Lopatkin
er sýknaður og snýr aftur heim. Þegar
heim kemur, kemst hann að raun um,
að þegar er hafin framleiðsla á stál-
pípuvélinni hans í einni af verksmiðj-
um leynifélagssamtakanna.
í þessu felst sigur hans, einkum vegna
þess að á meðan Lopatkin var í útlegð,
höfðu óvinir hans árangurslaust reynt
að ræna hugmynd hans, en síðan kom-
ið fram með aðra stálpípuvél, sem var
algjörlega misheppnuð.
En Drozdov og aðrir óvinir Lopat-
kins glata ekki embættum sínum vegna
ósigursins, sem þeir biðu, eða vegna
þess að þeir tóku þátt í ofsóknunum
gegn Lopatkin. Drozdov er meira að
segja hækkaður í tign og gerður að
ráðuneytisstjóra. Nadya skilur við
Drozdov og giftist Lopatkin, sem nú er
viðurkenndur uppfinningamaður og
mikils af vænzt.
Höfundur skilar þannig vandamálinu
óleystu: Drozdov gegn Lopatkin. Bar-
áttan milli þeirra mun halda áfram.
„Bókmenntaverk eru mikil, ef þau
boða eitthvað!" sagði rússneskur blaða-
maður einu sinni við mig. Hann túlk-
aði kenningar heils hugsjónaskóla í
rússneskum bókmenntaheimi. Þannig
ætti að athuga áhrif sögunnar „Ekki
af einu saman brauði“ á rússneska les-
endur með tilliti til þess, hvað hún
boðar.
„Ekki af einu saman brauði“ boðar
hugsjónastefnu.
Vinveittur starfsmaður í iðnaðar-
málaráðuneytinu segir við Lopatkin,
þegar sá síðarnefndi er Kominn heim úr
útlegðinni og sér, að vél hans hefur
þegar verið tekin í notkun: „Þú hefur
svei mér sterka trú. Þú trúir og þú
berst. Þú hefur ekki látið hugfallast.
.... Þú hefðir vitanlega getað snúið
við af þessari braut.....En einmitt
vegna þess, að þú gerðir það ekki,
bauðst þér hjálp þeirra manna, sem
þú þarfnaðist. Þeir voru að vísu ekki
margir, en þeir hjálpuðu þér. Skilurðu
mig? .... Svokallað „praktískt" fólk
ávítar mig oft og kallar mig hugsjóna-
mann. En fjandinn má vita hvað er
hvað.
Dómarinn þinn, Badin majór, sem
ég hef kynnzt mæta vel, nú, það er
ekki langt síðan hann var talinn und-
arlegur, og yfirmaður hans, undir-
ofurstinn, kallaði hann einu sinni
„stjórnmálalegt viðrini". Það er hér um
bil það sama og hugsjónamaður. Það
var ekki auðvelt fyrir hann að berjast