Lesbók Morgunblaðsins - 01.09.1957, Síða 3

LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
423
fyrir þig. En nú hefur hinn „praktíski"
undirofursti fengið að setja ofan. Badin
sannaði honum, að jafnvel dómari verð
ur að búa yfir skapandi mætti. Sigur
þinn var sigur hans. Það er gott fyrir
ykkur báða! ....
Og því segi ég: Hérna er hugsjóna-
maður og þarna er hugsjónamaður, og
ef þú lítur í kringum þig, sérðu enn
einn svonefndan hugsjónamann. Maður
rekst á þá á götum og gatnamótum.
En þú þekkir þá ekki nema þeir beri
litskrúðug tignarmerki, né heldur
þekkja þeir þig.
Því er það, Lopatkin, að þú tendrað-
ir bjart ljósker þitt — og allir hópuð-
ust þeir umhverfis það þér til hjálpar!
Og það varð ekkert villuljós, ekkert
innantómt tákn, uppgötvun þín hefur
gefið ríkinu arð, sem skiptir tugum
milljóna rúblna. Svo að nú get ég spurt
hershöfðingja minn: „Hver er hug-
sjónamaður? .... Og ljóskerið brenn-
ur — og hjálparmennina drífur að.
Það kemur í ljós, að það eru margir
draumóramenn í heiminum! Og ljós-
kerið þitt, Lopatkin, hefur mikið að-
dráttarafl".
„Ekki af einu saman brauði" boðar
æðruleysi.
Þegar Lopatkin er kominn heim úr
útlegðinni í Síberíu, heimsækir hann
Nadyu. Litli sonur hennar spyr Lopat-
kin, hvort það sé satt, að hann hafi
verið í „langferð". Lopatkin játar því.
Litli drengurinn svarar og segir, að
hann ætli líka að fara í „langferð“,
þegar hann verði stór.
„Ó, það er bezt að fara hvergi!“
segir Nadya og brosir lítið eitt til
Lopatkins. En Lopatkin svarar: „Menn
ættu ekki að óttast ferðalög. Hver sá,
sem óttast ferðalög, mun vitanlega
aldrei ferðast neitt. En hann mun ekki
heldur komast langt“
í þessu viðtali segir Lopatkin frá því,
að í Síberíu hafi hann haldið áfram að
hugsa um vél sína og framtíð hennar.
Hann gerði skissur af henni í litla
vasabók.
„Gerðirðu það þar?“ spurði Nadya.
„Já, þar“, svarar hann. „Eins og þú
sérð er merking orðsins „frelsissvift-
ing“ ónákvæm. Þann, sem hefur lært að
hugsa, er ekki hægt að svifta algjör-
lega frelsinu....Getur maður í raun
og veru setið og harmað þau örlög, að
líkamshreyfingar manns eru takmark-
aðar af múrvegg?"
„Ekki af einu saman brauði“ boðar
í
okkur sérlega ríka einstaklingshyggju
— þ. e. gildi einstaklingsbaráttunnar
og uppreisnar gegn „fjöldahyggju",
skriffinnskufargi Sovétþjóðfélagsins,
þegar slík fjöldahyggja leitast við að
kæfa skapandi öfl.
Einhver þróttmesti kafli bókarinnar
eru orðaskiptin milli Drozdovs og
Lopatkins, þegar Lopatkin hefur kvart-
að um það, að uppfinning hans hafi
ranglega verið lögð á hilluna. Þar túlk-
ar Drozdov skoðun embættismannaliðs-
ins, er hann segir:
„Sjáðu til, félagi Lopatkin, ef ég
væri rithöfundur, myndi ég skrifa um
þig skáldsögu. Þú ert nefnilega ósvikin
harmsöguleg persóna.....Sjálfur ertu
persónugerving heils tímabils .... sem
hefur horfið inní fortíðina og verður
ekki endurheimt þaðan. Þú ert hetja,
en þú ert einmana.......
Við sjáum í gegnum þig, en þú skilur
okkur ekki. Þú skilur t. d. ekki, að við
getum komizt af án uppfinningar þinn-
ar — jafnvel þótt það sé mikil og ósvik-
in uppfinning. Við getum komizt af án
hennar. Og hvort sem þú trúir því eða
ekki, þá gerir það okkur ekkert til..
Þegar verkefnið, sem þú ert einn að
reyna að leysa, kemur til kasta tækni-
nefndarinnar, þá tekst þeim að finna
betri lausn en þú getur nokkurn tíma.
Ástæðan er sú, að af rannsóknum
margra leiðir alltaf skjótustu og beztu
lausn á vandamáli. Saman sýna menn
meiri snilligáfu en nokkur einn snill-
ingur.....
Af þessu sérðu, félagi Lopatkin, að
þarna er hlutur, sem þú skilur ekki.
Við byggingarmaurarnir — við erum
nauðsynlegir...... En þú, einmana
snillingurinn, ert ekki nauðsynlegur
með hina stórkostlegu hugmynd þína,
sem stendur á leirfótum. Það er ekki
til sá kapitalisti, sem ekki myndi kaupa
þessa hugmynd. Og slíkar fjárglæfra
ástríður eru gagnslausar fólkinu. Við
munum nálgast hina réttu lausn smám
saman, flumbrulaust, og finna hana í
fyllingu tímans á hinum rétta degi og
jafnvel réttu stund.“
Lopatkin, sem um stund hefur verið
að reyna að skjóta inn orði, kemst nú
loks að og segir: „Einn þessara maura
.... hefur þó klifrað hátt uppí birki-
tréð og leyfir sér að hugsa fyrir alla
og skera úr því fyrir fólkið, hvað því
sé gagnlegt og hvað gagnlaust.....Ég
er líka maur! .... Og auk þess klifra
ég ekki upp birkitréð, heldur dreg ég
inní mauraþúfuna lirfu, sem er tiu
sinnum þyngri en ég“.
„Ekki af einu saman brauði“ boðar
hófsemi og fordæmir óbeinlínis dýrkun
veraldlegra gæða, sem er einkennandi
fyrir rússnesku yfirstéttina.
Söguhetjan, Lopatkin, er harður við
sjálfan sig. Árum saman lifir hann á
vatni og brauði til þess að geta barizt
fyrir takmarki sínu. Þegar hann hefur
náð þessu takmarki í lokaþætti bókar-
innar, hælist eitt skriðdýrið úr óvina-
herbúðunum yfir því, að um síðir muni
Sovétskipulagið vinna sigur á Lopat-
kin. Hann segir:
„Og þú, félagi Lopatkin; það er
ekki til neins fyrir þig að taka þessa
afstöðu.....Það væri betra að slíðra
vopnin. Uppá gamla vináttu! Það er
kominn tími fyrir okkur að hvílast, að
orna okkar gömlu beinum, að græða
sárm. Kauptu þér bifreið, sveitaset-
ur ....“
Og einn viðstaddra bætir við: „Sjón-
varpstæki".
Annar segir: „Já, sjónvarpstæki, það
er ágætt".
En hljómmikil rödd Lopatkins rýf-
ur þögnina, sem varð eftir þessi orða-
skipti: „Maðurinn lifir ekki af einu
saman brauði, ef hann er í raun og
veru maður“.
„Ekki af einu saman brauði" boðar
gildi sigursins eftir langa barattu.
Gamli uppíinningamaðurinn, Busko,
sem Lopatkin bjó hjá, beið ósigur. fyr-
ir þjóðskipulaginu. En hann barðist;
alla ævi sína barðist hann, enda þótt
hann tapaði.
Lopatkin sigraði. Uppfinning hans
var viðurkennd. Hann varð merkur
maður. Og sigurinn kom að lokum eftir
hræðilega baráttu við óvini og umfram
allt við aðgerðarleysi og einstrengings-
hætti þjóðfélagsskipulagsins. En
hvernig leið honum, á meðan á barátt-
unni stóð?
„Hinn óralangi varðaði vegur svalg
hann, og hann var hinn eilífi pílagrím-
ur á honum. Hann gekk þennan veg
hægt og ákveðið og framundan blöstu
nú við í mistrinu samúðarlausar víð-
áttur, stærri en þær, sem hann hafði
að baki sér“.
„Ekki af einu saman brauði" boðar,
að lögmál frumskóganna ráða sam-
skiptum æðristéttarfólks í Sovétríkj-
unum.
Einhverju sinni, er Nadya var enn
gift Drozdov, Lvartar hún um það við
\