Lesbók Morgunblaðsins - 01.09.1957, Blaðsíða 5

LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
42»
tegund svefnsýki og sóttnæmir lifr
arsjúkdómar.
Af öðrum veirusjúkdómum má
nefna bólu, gulu, hundaæði o. fl.
í baráttunni við veirusjúkdóma
hefur aðallega verið notað bólu-
efni sem stuðlar að því að menn
verði ónæmir fyrir þeim.
Bóluefni eru veirur, sem drepn-
ar hafa verið, eða veiktar svo mjög,
að þær geta ekki lengur valdið
neinum sjúkdómi. Hlutverk þeirra
er að setja í hreyfingu einan af
varnarvélum líkamans gegn veir-
um, þ. e. myndun gagnverkandi
efna, sem ónýta áhrif veirnanna og
gera hinn bólusetta einstakling
ónæman fyrir sjúkdóminum.
Almenn bólusóttar-bólusetning
hefur að miklu leyti útrýmt bólu-
sóttinni, miðað við það sem áður
var, og gulusóttarbóluefninu var
það að þakka, að unnt var að flytja
margar milljónir hermanna banda-
manna til gulusóttarsvæðanna, í
síðari heimsstyrjöldinni, án þess að
einn einasti maður sýktist af veik-
inni.
Heilbrigðisyfirvöldin vilja marg-
falt meira bóluefni en við höfum
undir höndum, en þar sem veirur
lifa einungis í lifandi sellum, geta
þær ekki lifað og dafnað í tilrauna-
glösum (eins og gerlar hafa gert
árum saman).
Þetta gerði það að verkum, að
mjög erfitt var að fullnægja frum-
skilyrðum þess að hægt væri að
framleiða bóluefni, að einangra all-
ar þær veirur, sem ollu sérstökum
sjúkdómum.
Lifandi dýr (apar, þegar um
mænusótt var að ræða) voru ó-
þægileg sem rannsóknartæki fyrir
tilraunastofurnar og í flestum til-
fellum gagnslaus, þegar yrkja
þurfti veirur til framleiðslu bólu-
efna.
Sumar veirur (en ekki þær sem
valda mænusótt, eða sóttnæmum
lifrarsjúkdómum, svo að eitthvað
sé nefnt) er hægt að ala í óþrosk-
uðum hænsafóstrum, sem eru mun
meðfærilegri.
En fyrsti raunverulegi sigurinn
í baráttunni við mænusóttina
vannst, þegar sú aðferð var tekin
að rækta lifandi dýrasellur í til-
raunaglösum og nota þannig hinar
lifandi sellur sem „jarðveg“ fyrir
vaxandi veirur.
Ræktun lifandi sellna í tilrauna-
glösum er kölluð „vefjaræktun"
(tissue culture). Raunverulega
hafði þessi ræktun verið fram-
kvæmd allt frá árum hinnar fyrri
heimsstyrjaldar, en það hafði verið
fátítt og erfitt verk fyrir tilrauna-
stofnanirnar.
Það, sem þeir vísindamenn
gerðu, er börðust aðallega við
mænusóttina, var að framleiða
með „vefjaræktun" tæki sem nota
mætti í hverri vel-útbúinni rann-
sóknarstofu. Tveir tugir vísinda-
manna stóðu að þessarri fram-
leiðslu.
Einn þessarra manna var dr.
Raymond R. Parker, við Connaugh
rannsóknarstofur háskólans í Tor-
onto. Hann fann upp „Parker 199“,
upplausn af sextíu efnispörtum,
sem heldur sellunum lifandi.
Annar var dr. John F. Enders
frá Harvard, sem tókst ásamt
starfsbræðrum sínum árið 1949 að
rækta mænusóttarveirur í apavefj-
um, sem varðveizt höfðu í „Parker
199“. Þeir hlutu Nóbelsverðlaunin
fyrir þetta vísindalega afrek sitt.
Enn í dag eru mænusóttarveirur
ræktaðar á þennan hátt. Fyrst er
tekið nýra úr apa og sett í vand-
lega sótthreinsaða flösku með
„Parker 199“. Sellunum er leyft
að vaxa í viku, en þá er „sáð“-
veira sett í flöskuna.
Veiran ræðst á apasellurnar og
margfaldast óðar. Eftir aðra viku
er flaskan full af veirum.
Svipaðar aðferðir við vefjarækt-
un, með annars konar sellum,
manna og dýra, opnaði margar
nýjar leiðir til rannsókna. Þær
stuðluðu að mikilvægum uppgötv-
unum á ýmsum sviðum í veirna-
fræði (virology) jafnvel áður en
bóluefni Salks kom til sögunnar.
Fyrir um það bil fimm árum
byrjaði t. d. Robert J. Huebner að
rannsaka, með hjálp vefjaræktun-
ar, þær veirur sem taldar voru
valda venjulegu kvefi.
Hann fann þær aldrei, en með
ræktun kokvefja, sem teknir voru
úr unglingi, er skorinn var upp í
sjúkrahúsi í Wasington, tókst hon-
um að einangra fjórar veirur úr
áður algerlega óþekktum flokki.
Þessi flokkur hefur nú fjórtán
meðlimi, með hinu algenga nafni
adenoveirur. Dr. Huebner segir að
adenoveirurnar orsaki a. m. k.
helming þess, sem einu nafni kall-
ast kvef.
Þýðingarmesti árangurinn af
þessum rannsóknum er tilbúningur
bóluefna. Áhugi vísindamanna
beinist nú alveg sérstaklega að
þremur mjög svo nauðsynlegum og
eftirsóttum tegundum. Hin fyrsta
— bóluefni til varnar adenoveirum
— hefur þegar verið nefnt hér að
framan. Hin tvö, sem heilsufræð-
ingar telja jafnvel enn nauðsyn-
legri, eru bóluefni við mislingum
og sóttrænum lifrarsjúkdómi.
Allt til síðustu ára höfðu litlar
framfarir orðið í rannsókn misl-
inga. Einu skepnurnar, sem veikina
gátu fengið, auk manna, voru ap-
ar. Það reyndist mjög erfitt að fá
veirurnar til að þrífast í hænsa-
fóstrum, en árið 1954 heppnaðist
dr. Enders að rækta mislingaveir-
ur í mannsvefjum.
Af margskonar ástæðum eru þær
veirur ,sem ræktaðar hafa verið í
mannsvefjum, óhentugar til bólu-
efnis, en hægt er að rannsaka þær
í rannsóknarstofum.
Dr. Enders birti niðurstöðuna
Framh. á bls. 427