Lesbók Morgunblaðsins - 01.09.1957, Blaðsíða 7

LESBÓri MORGUNBLAÐSINS
427
HIN ÖRSMÁU FRÆKORN
þreyttir og illa til reika eftir átta daga
ferð frá Reykjavík.
Þannig gengu ferðalögin fyrir 50
árum. Einar Einarsson.
- BÓLUEFNI
Framh. af bls. 425.
fyrir nokkrum mánuðum. Nú hafa
mislingaveirurnar verið samhæfð-
ar bæði apavefjum og hænsafóstr-
um — hvor tveggja mjög vel fallið
til framleiðslu bóluefnis. Mikið
magn mislingabóluefnis mun nú
brátt tilbúið til reynslu.
Vandamálið með infectious hepa-
titis (sóttnæm lifrarveiki) er jafn-
vel enn meira aðkallandi. Hér er
um að ræða veirusjúkdóm
sem veldur varanlegri skemmd
í lifrinni eða bráðum bana. Einkum
getur sjúkdómurinn orðið hættu-
legur barnshafandi konum.
Hér er knýjandi þörf á ónæmis
bóluefni, en því miður hafa veirur
þessa lifrarsjúkdóms verið langt-
um erfiðari til rannsóknar en
mænusóttar og mislingaveirur.
Hér kemur vefjaræktunin (tissue
culture) til hjálpar og e. t. v. leiðir
hún til endanlegrar lausnar —
framleiðslu á hepatitisbóluefni. —
Margir vísindamenn sem stunda
veimarannsóknir, hafa sterka von
um að finna, ekki aðeins bóluefni
til varnar veirusjúkdómum held-
ur einnig lyf til lækningai á þeim,
enda þótt framfarir á þeim sviðum
hafi verið 'sorglega litlar fram til
þessa.
Vefjaræktun hefur mjög auð-
veldað þessar rannsóknir þar sem
nú er hægt með hennar hjálp að
prófa ýms þau lyf í tilraunaglösum,
sem líkleg eru til að vinna bug á
veirum.
Frábærasti árangurinn af vefja-
ræktun hefur verið endurlífgun
þeirrar næstum glötuðu vonar, að
hægt yrði að nota veirur eða aðra
geria í stríðinu við krabbameinið.
EKKERT af því, sem grær á jörð-
inni, er jafn tilkomumikið og tign-
arlegt og rauðu trén (sequoias) í
fet á hæð, hærri en nokkur önn-
Kaliforníu. Hæstu trén þar eru 360
ur tré.
Það er þó ef til vill ekki furðu-
legast hve stór þau eru, heldur
hitt, að þau skuli vera komin upp
af svo smáum frækornum, að 122
þús. þeirra þarf til þess að fylla eitt
pund.
Þó eru mörg frækorn minni og
langt um minni. Þar má t. d. geta
um frækorn bómullar-víðisins, því
að þau eru svo smá og létt, að 3—7
milljónir þeirra þarf til þess að
vega eitt pund.
Það er býsna mikill munur á
þessu fræi og fræi kokospálmans,
kokushnetunum, sem eru svo þung-
ar að þær mundu geta dauðrotað
mann er þær detta niður úr tré.
Kókoshnetan er vatnsheld og flýt-
ur, og getur því borizt yfir höf
milli fjarlægra landa. Fleyti sjór-
inn henni svo upp á strönd, þar sem
lífsskilyrði eru góð, nemur hún
þar iand og upp af henni vex nýr
pálmi.
Mörg frækorn, einkum hin léttu,
berast langar leiðir með vindum.
Önnur sem þó eru þyngri, eru
þannig út búin af nattúrunnar
hendi, að þau geta borizt í loftinu,
annað hvort vegna þess að þau eru
þunn og flöt, eða þá með nokkurs
konar vængjum. Þannig er um fræ
af almi og ösp, og geta þau borizt
óraleiðir með vindum. (Skyldi ekki
öspin á Austurlandi hafa flutzt
þanmg til landsins?)
Einkennileg eru fræ hezliviðar-
ins. Þau falla ekki til jarðar líkt
og önnur fræ. Meðan þau eru á
viðnum, er harður belgur utan um
þau, en er þau eru fullþroskuð,
springur þessi belgur og lun leið
þeytast fræin langar leiðir eins og
þeim væri skotið.
Mörg fræ vaxa innan 1 ætum á-
vöxtum sem fuglar sækjast eftir.
Þessum fræum gerir það ekkert til
þótt þau fari í gegn um meltingar-
færi fuglanna, en fuglarnir bera
þau út um allt og hjálpa þannig
tegundinni til þess að breiðast út.
Þannig er t. d. með kirsiberin. Inn-
an í þeim er fræ, sem er hart eins
og steinn, og vinna meltingarfæri
fugla ekkert á því.
Sum tré bera fræ innan í ávöxt-
um, sem eru óætir bæði mönnum
og skepnum fyrr en þeir eru full-
þroska. Sumir slíkir ávextir verða
meira að segja að frjósa, áður en
þeir sé ætir. Önnur tré bera fraa
sín í ávöxtum, sem erú með brodd-
um þannig að ekki er fýsilegt að
lesa þá. En þegar þessir ávextir
eru fullþroska, eru þeir hið mesta
sælgæti.
Fræ víðitegundanna eru mjög smá
og létt, svo að allt að 5 milljónum
þeirra fer í pundið. Þau eru loðin
og berast því langar leiðir með
vindum.
Sumar bjarkartegundir bera
mjög lítil og létt fræ, svo að 1—2
milljónir þeirra fara í pundið. Svo
er um hvítbirkið í Evrópu og grá-
birkið í Ameríku.
Mikill munur er á stærð fræa á
trjám af sama kynstofni, og má
þar nefna greni og furu. Af rauð-
furu fara um 6000 fræ í pundið, en
af balsamfurunni í síu fara 60.000
fræ í pundið. Af norsku greni fara
að meðaltali 47.000 fræ í pundið, en
af svartgreninu (jólatrjánum) fara
um 510.000 fræ í pundið. En af
Pinvon-pine, sem skylt eru furu og
greni, og ber hina lostætustu á-
vexti, fara ekki nema um 1200 þur
fræ í pundið. Annað afbrigði, sem
Framh. á bls. 435.