Lesbók Morgunblaðsins - 01.09.1957, Qupperneq 12

432
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
anna stunduðu þeir jarðrækt af
kappi, ruddu skóga og brutu land
til ræktunar. Lærði fólk margt
nytsamt af þeim í jarðrækt, garð-
yrkju og margvíslegri handiðju.
Vegfarendur gátu altíð leitað
skjóls í klaustrunum og sjúkir
menn og særðir fengu þar afdrep
og aðhlynningu. Þetta kom sér
einkar vel á miðöldum, þegar gisti-
hús og sjúkrahús voru lítt þekkt
fyrirbæri. Fyrir þá sem eltir voru
og ofsóttir á ófriðartímum, voru
klaustrin þeir griðastaðir, er ætíð
veittu vernd og athvarf.
Það var því ærið margt nyt-
samt og gott starf, sem munkarnir
unnu, en hið mikilvægasta af öllu
var þó það að þeir varðveittu and-
leg verðmæti og færðu þau með
margvíslegu lærdómsstarfi og af-
skriftum gamalla bóka til síðari
kynslóða. Þegar rán og vígaferli,
ófriður og margháttað siðleysi voru
daglegt brauð í Evrópu, logaði sí-
fellt ljós menningarinnar í kyrr-
þei og hófsömu lítillæti innan
klausturmúranna.
Með tímanum urðu klaustrin
ríkar stofnanir. Menn og konur,
sem komin voru við aldur, gáfu
þeim allar eigur sínar gegn því að
fá að dveljast í klaustrunum til
æviloka. Fólk þetta, sem þannig
dró sig út úr skarkala heimsins,
þurfti ekki að vinna nein klaustur-
heit og nefndist leikbræður og leik-
systur. Algengt var að greiða
klaustrunum stórfé fyrir að láta
lesa sálumessur fyrir framliðnum
ættingjum, er svo var ástatt um að
óttast þurfti um velferð þeirra í
öðru lífi. Einnig voru áheit á
klaustrin tíð og með mörgum öðr-
um hætti græddist þeim fé. Með
vaxandi ríkidæmi dró oft úr reglu-
semi og aga í klaustrunum og þeg-
ar komið er fram um lok miðalda
um 1500 má segja að klaustrin hafi
misst mikið af trúar- og menning-
arlegri þýðingu sinxú. Einn agnúi
Si
umar
Lundur leysir blundinn,
loga himin bogar,
birtan sólar bjarta
breiðist yfir heiðar,
fell og víða velli
vefur sól og gefur
grundu gróðrar stundir
glæðir líf og klæðir.
Blik á bárum kvikar
blærinn strýkur mæri
ijómar litskrúð blóma,
ljósið baðar rósir,
lóur kvaka i móum,
líf um loftið svífur
syngja dýrðar söngva
sólar undir bóli.
Góður lifnar gróður
grætur láð um nætur.
Drottins náðin dreifir
dögg á blóma vöggur.
Landans lifnar andi.
Landið þarfnast handa
merk að vinna verkin
vinnu allir sinni.
Sumar gleður guma
glæðir líf í æðum,
fagur dýrðar dagur,
dreifir skugga reifum.
Yfir landi lifir
ljós frá sólar ósi.
Heimar huldir geyma
húm í timans rúmi.
LOFTUR BJARNASON
kaþólsku kirkjunnar, sem sið-
skiptamenn bentu oft á, var ónytj-
ungslíf það, er fólk lifði í klaustr-
unum. Þar sem siðabót Lúters og
annarra náði fram að ganga, voru
klaustrin allstaðar lögð niður, svo
sem á Norðurlöndum öllum, Norð-
ur-Þýzkalandi, Englandi, Skotlandi
og viðar.
Eftir að kristni var iögtekin á
íslandi, barst klausturhreyfingin
hingað eins og til annara landa.
Á 11. öld óx mjög áhugi fólks í
Evrópu á klausturlífi. Var þar að
verki trúarvakning sú, sem kennd
er við Cluny í Frakklandi. Jón
Ögmundsson, fyrsti Hólabiskupinn,
var fyrsti boðberi þessarar heit-
trúarstefnu hér á landi. Hann hafði
mikinn áhuga á að stofna til
klausturs hér, þótt honum entist
ekki aldur til að hrinda máli því
í framkvæmd. Tólf árum eftir
dauða Jóns biskups var fyrsta ís-
lenzka klaustrið sett á stofn að
Þingeyrum í Vesturhópi árið 1133.
Þingeyraklaustur varð brátt auð-
ugt og hið mesta menntasetur. Með-
al lærdómsgreinanna skipaði sagn-
fræðin þar jafnan æðsta sessinn.
Um 1200 dvöldust þar t. d. þrír
sagnfræðingjr, þeir Karl Jónsson
ábóti, er ritaði Sverris sögu, og
munkarnir Oddur Snorrason og
Gunnlaugur Leifsson.
Klaustur þau, er sett voru hér á
landi eftir Þingeyraklaustur, voru
að Þverá í Eyjafirði, Hítardal,
Þykkvabæ í Álftaveri, Flatey á
Breiðafirði, síðar flutt að Helga-
felli, Saurbæ í Eyjafirði, Viðey,
Möðruvöllum í Hörgárdal og að
Skriðu í Fljótsdal. Þessi voru öll
munkaklaustur. Nunnuklaustur
voru tvö, að Kirkjubæ á Síðu og
Reynistað í Skagafirði.
Samtals voru því starfrækt ell-
efu klaustur hér á landi, níu handa
körlum og tvö handa konum.
Klaustrin stóðu öll fram til sið-
skipta, nema í Hítardal og Saur-
bæ. Með siðskiptunum um miðja
16. öldinjt voru klaustrin lögð nið-
ur með valdboði.
íslenzku klaustrin voru þjóðleg-
ar stofnanir, þótt þau fylgdu er-
lendum reglum. Þau ráku skóla,
þar sem margvíslegur lærdómur
var iðkaður. Ritstörf voru og mjög
stunduð og trúlegt er að einmitt í
klaustrunum hafi margar af íslend-
ingasögunum verið skráðar. Þýð-
ing klaustranna fyrir íslenzka
menningu verður því seint metin
og fullþökkuð.