Lesbók Morgunblaðsins - 01.12.1957, Blaðsíða 2

630
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
þennan sama dag, til þess að sýna
hve misskipt er mínningunni, og
eg held mér sé óhætt að segja
ræktarseminni. Því um íslenzku
skáldin ætla eg að verða muni
dauðaþögn þennan afmælisdag
þeirra. Þeim mun verða gleymt í
blöðunum, í tímaritunum, í útvarp-
inu. Það verða aðeins örfáir um-
komulausir einstaklingar, eg og
mínir líkir, sem minnast þeirra,
hljóðlega, en hlýtt og þakklátlega.
Svo er um þeirra hlutskipti, enda
mun það naumast þjóðareinkenni
okkar íslendinga að muna eða
þakka.
Þessi tvö skáld eru Helga Bald-
vinsdóttir (d. 1941), er orti undir
dulnefni og kallaði sig Undínu, og
Bertel Þorleifsson (d. 1890). En eg
ætla mér ekki að gera annað en
rétt að minna á þau og þær bæk-
ur, er geyma verk þeirra og segja
stuttlega frá ævi þeirra, ef vera
mætti að einhver vildi kynnast
þeim frekar. Um Helgu hefi eg þeg-
ar ritað nokkuð rækilega, 1 „Les-
bók“ 1950, en síðar styttra mál og
með nokkuð öðrum hætti framan
við Ijóðasafn hennar, „Kvæði“,
Reykjavík 1952 (ísafoldarprent-
smiðjá). Annað veit eg ekki til að
ritað hafi verið um hana látna í
óbundnu máli, en tvö skáld vestan
hafs ortu eftir hann.
Eg var þá lítill drengur er eg las
og lærði kvæði þau eftir Undínu,
er birtust í „Öldinni“, hinu heill-
andi skemmtilega blaði þeirra
Jóns Ólafssonar og Eggerts Jó-
hannssonar. Þau kvæði hafa ekki
svo mjög fallið mér úr minni síðan,
og enn í dag finnst mér þau verð-
skulda allt það hrós, er Jón Ólafs-
son bar á þau, enda skorti hann
ekki dómgreindina. Og eitt er það
mikilsvert, sem einkennir öll henn-
ar ljóð, en það er gagnsæ ein-
lægni. Hún orti sífeldlega út úr
hjarta sínu, átti ekki til uppgerð
eða látalæti. Kvæðin eru tilfinn-
ingarík og viðkvæm, gagnstætt því
sem nú tíðkast í skáldskap; en það
er ekki viðkvæmni veiklyndrar
konu, heldur skapfastrar og kjark-
mikillar, trygglyndrar konu og
göfugrar. í bók hennar er fátt
gleðiljóða, enda mundi með all-
miklum rétti mega segja, að var-
anlegrar gleði nyti hún aðeins
fyrstu fjórtán æviárin í foreldra-
húsum heima á íslandi, og svo aft-
ur á ævikvöldinu í skjóli dóttur
sinnar og tengdasonar, er báru
hana á höndum sér.
Eins og fleiri vesturfarar á síð-
asta þriðjungi nítjándu aldar,
kvaddi Helga ættjörðina sárnauðug
og tregaði hana til dauðans. Ung
giftist hún mikilhæfum manni,
sem hún unni hugástum. En svo
varð hjónabandið ófarsælt að hún
sá sér að lokum þá eina leið færa
að slíta það. Ekki er mér kunnugt
um neitt það, er bendi til þess að
til ófarsældar hefði dregið ef ekki
hefði áfengið komið til sögunnar
— þessi mikli aflgjafi sem okkur
hér á íslandi hefir nú („ef eg rétt
skynjað fæ“) þótt henta að gera
að hyrningarsteini og grundvelli
þjóðmenningarinnar. Það er fyrir
engan mann að segja, hvort þeirra
Jakobs og Helgu bar þyngri byrði
eftir skilnaðinn, en bæði munu
þau hafa borið hana ærið þunga,
og mikill er sorgarbruninn í þeim
kvæðum, er Helga orti um þær
mundir:
Hve sárt var að skilja! Því enn er eg
ung,
með ást mína og hjartað í funa;
og án þín að lifa er lífsbyrði þung,
og ljóð mitt er angistarstuna.
í nærfellt tuttugu aldir er ör-
væntingarópið mikla ofan af kross-
trénu búið að hljóma út yfir ver-
öldina og enn í dag blæðir milljón-
um hjartna undan því. íslenzk
tunga á sér ekki víðleht ríki, og því
er þess ekki að vænta að margir
heyri angistarstunu Undínu, eina
hina sárustu er íslenzkar bókmennt
-ir geyma, eins og eg ætla kvæðið
„Á hafsbotni“ vera. En hver mundi
heyra hana og samt ekki finna til‘
Ekki var saga þeirra Helgu ot
Jakobs beinlínis með sama hætt
og sú, er Snorri segir svo meistara
lega og Stephan endursagði ai
engu minni snilld, en litlu skiptii-
það, því að sama brunni bar. Sorg-
legast af öllu er sú staðreynd, að
þessi harmsaga gerist enn á hverj
um degi og við sjáum engar líkm
til þess, að hún muni ekki fylgj •
mannkyni á leiðarenda. Okku
undrar ekki að Stephan segis
hafa „viknað í hljóði og óskað þess
að þeim auðnist báðum að deyja'
Til eru án efa þeir menn, ei
meta gjafir á landsvísu, en svc
finnst mér sem sá muni sælastuj
er hvorki þiggur né gefur slíka
gjafir. Hinir munu þó fleiri, e
vilja láta eitthvað af sjálfum sé
fylgja gjöfinni. Létt yrði kvæða
bók Undínu á landauravogina, þv
hún kostar einar 50 krónur. Aldrei
mundi mér samt koma til hugar af
velja þessa litlu bók handa öðrun
en þeim, sem mér væri hlýtt til
Sum kvæðin í henni eru búin at
vera förunautar mínir í meir en
sex áratugi.
Svo er það Bertel. Saga han
varð stutt, en öll þessi þrjú skáld
sem hér hefir verið getið um að
fæddust sama daginn, drukku af
raunabikar mannlífsins. Vera má
að Bertel, er kunni þá list (sen.
Helga raunar kunni líka) að sveipa
um sig glitskikkju gleðinnar, hafi
þar sopið dýpsta teyginn. Svo mik
ið er víst, að þessi ágæti maður
tók að lokum þann teyginn sem
duga skyldi.
Þeirri kynslóð, sem nú er uppi,
er tímaritið „Verðandi“ (tímarit
átti hún að verða) ekki annað en
nafnið tómt; frá þessu eru aðeins
nauðafáar undantekningar, enda