Lesbók Morgunblaðsins - 01.12.1957, Blaðsíða 3
LESBÖK MORGUNBLAÐSINS
631
ekki annars að vænta, því bókin er
harla sjaldséð. Og það eitt veit nú-
tíðin um Bertel Þorleifsson að
hann var einn þeirra fjögurra
stúdenta í Kaupmannahöfn, sem
vorði 1882 sendu frá sér þetta hefti,
er var með svo fágætu nýjabragði.
Hinir voru Einar Hjörleifsson
(Kvaran), Gestur Pálsson og
Hannes Hafstein. Bertel átti þar
fáein kvæði, sem öll hljóta að hafa
verið ort áður en hann hafði fjóra
um tvítugt. Flest eru þau heldur
veigalítil, sum hinna, sem svo eru
ekki, verða að teljast gölluð eða
með nokkrum viðvaningsbrag; en
svo eru enn önnur sem með
engri sanngirni verður neitað að
séu beinlínis góð, og líka frum-
leg — í þeim skilningi sem talað
verður um frumleika hjá nokkru
skáldi, en það verður aðeins gert
í takmörkuðum skilningi. Þessi
kvæði hlutu að sannfæra glögg-
skyggna menn um það, að þarna
var skáld að koma fram á sjónar-
sviðið. Einar Hjörleifsson skildi
það, og að sögn duldist Edvard
Brandes það ekki heldur.
Bertel mun hafa verið seinn að
taka út þroska sinn, og hefir meira
að segja eflaust ekki verið búinn
að taka hann út til fulls þegar
hann lauk æfi sinni rúmlega þrí-
tugur að aldrei. Hann orti alla tíð
ákaflega mikið og hlaut að gera
það, svo auðveldlega sem mál
hans féll í rím og stuðla. Vel má
vera að hann hafi sjálfur tortímt
miklu áður en hann kvaddi heim-
inn, en hitt mun þó efalaust að
hann hafi látið eftir sig allmikið
af Ijóðum í handriti, enda þótt nú
sé ekki vitað að handritasyrpa
hans sé lengur til.
Eitt af því, er hann lét þannig
eftir sig, hefir þó bjargast með
nokkrum hætti. Það eru „Kol-
brúnarljóð", er trúnaðarvinur
hans, Hannes Hafstein, þýddi að
honum látnum. Hannes var góður
Bertel Þorleifsson
þýðari, en ekki vitum við hve ná-
kvæm þessi þýðing hans á kvæða-
flokki Bertels er að orðfæri. Hitt
virðist augljóst, að anda kvæð-
anna hljóti hann að hafa náð með
ágætum. Þetta eru nú ein hin
mestu og beztu ástaljóð á íslenzka
tungu, en þó mjög ólík bæði ásta-
kvæðum og tregaljóðum Hannesar
sjálfs. Sú góða og merka kona,
Guðrún Borgfjörð, er svo vel og
fagurlega hefir minnst leikbróður
síns, Bertels, dáist að trygglyndi
hans. Sama eiginleikann átti Hann-
es; hann var manna vinfastastur
og beztur drengur, og sagt er að
hann hafi æfilangt tregað Bertel.
Hann hefir ekki unnið fyrir siða-
sakir þegar hann þýddi „Kolbrún-
arljóð“, og fundið mun hann hafa
til meðan hann sat yfir því verki,
eins og líka bæði hann og Matthías
munu hafa fundið til þegar þeir
hvor í sínu horni þýddu lokasam-
tal Agnesar og ^Brands. Bók-
menntirnar taka stundum vín-
garðsmenn sína ómjúkum tökum.
En þó að Hannes væri góður þýð-
ari, veit ég þess ekki dæmi að
þýðingar hans hafi tekið fram
frumkvæðunum. Slíkt á sér líka
ákaflega sjaldan stað. En ef Bertel
orti „Kolbrúnarljóð“ eins vel og
Hannes þýddi þau, og frumtextinn
er nú glataður, þá hafa danskar
bókmenntir misst þar þá perlu, sem
þeim var tjón að missa.
Fyrir nokkrum mánuðum kom
út hér í Reykjavík dálítið kver (á
forlagi Leifturs), þar sem saman
er safnað úr ýmsum áttum öllum
þeim kvæðum, er fundust eftir
Bertel Þorleifsson. Þar er líka að
finna hina ágætu ritgerð hans um
Henrik Ibsen, er kom út að honum
nýlátnum, og sömuleiðis hina eink-
ar-hugðnæmu og lærdómsríku
dánarminningu, er Einar Hjörleifs-
son ritaði um hann. Fleira er þar til
tínt. Þetta kver er svo ódýrt, að-
eins 40 krónur ef ég man rétt, að
í því mikillæti, sem nú ríkir með
þessari (lengi örsnauðu) þjóð,
munu sumir menn ófúslega lúta að
því, að kaupa svo ódýra bók. En
þar ætla ég þó að sé saman komið
það af verkum Bertels er geymzt
hefir, og sömuleiðis flest það, er nú
verður með vissu um hann vitað.
Um eitt fá menn þar órækan
vott, en það er að Bertel hefir ver-
ið alveg frábær ljóðaþýðari. Eins
og kvæði Ibsens, „Málmneminn“,
er gimsteinn í norskum bókmennt-
um, svo er það nú einnig gimsteinn
í íslenzkum bókmenntum, eins og
Bertel hefir þýtt það. Með honum
hefir án efa horfið einn hinn allra
bezti ljóðaþýðari er Island hefir
eignazt.
(Rétt þykir mér að nota þetta tæki-
færi til þess að leiðrétta prentvillur í
báðum bókunum. 1 „Kvæðum“ Undínu,
á bls. xiii, þriðju línu að neðan, er
misprentað „frostrósin", fyrir frost-
nóttin, og á bls. 195, annari línu að
neðan, „ættjörð", fyrir ættþjóð. Þá
hefir mér og alltaf fundizt „kaldranda-
blíða“ (bls. 154) grunsamlegt og kald-
ranablíða líklegra. Á bls. 79, næst-
neðstu línu, hefði mér þótt „velkir"