Lesbók Morgunblaðsins - 01.12.1957, Blaðsíða 15

LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
643
(Jr ríki náttúrunnar
ÆTTINGJAR RISAEÐLANNA
Þ E G A R fyrstu hvítu mennirntr
settust að á Nýa Sjálandi, komust
þeir að því, að þar lifði einkennileg
eðlutegund, sem Maoar kölluðu
„tuatara", en er á vísindamáli köll-
-uð „Sphenodon punctata“ og er af
ætt risaeðlanna, sem taldar voru
aldauða fyrir rúmum 70 milljón-
um ára. Maorar töldu að dýr þessi
væri gædd alls konar yfirnáttúr-
legum eiginleikum, en sóttust þó
mjög eftir að veiða þau, vegna þess
að þeim þótti kjötið af þeim mesta
sælgæti.
Um eitt skeið hefir verið mikið
af eðlum þessum á báðum megin-
löndum Nýa Sjálands. En svo voru
flutt þangað villisvín og á skömm-
um tíma höfðu þau útrýmt eðlun-
um svo, að nú eru þær hvergi til
nema á nokkrum smáeyum út af
Auckland. Stjórnin í Nýa Sjálandi
friðaði þær fyrir rúmum 30 árum,
og þess vegna er von um að þær
verði ekki aldauða. Hafa vísinda-
menn haft mikinn áhuga fyrir
þessu, því að þeir telja „tuatara"
einhverja merkilegustu skepnu
jarðarinnar.
Mikið er af fugli á eyum þessum,
fýlungar og stormfuglar, og lifir
an brúnir. Ekki væri unnt að mæla
dýpt þeirra, en með því að kasta
í þær smásteinum, hefði komið í
ljós að þær væri hvldiúoar, bví
að af bergmálinu af falli steinanna
mætti marka að- þeir væri lengi
á leiðinni til botns. Og þess vegna
er öllum íbúum Frank-þorpsins
þetta stöðugt áhyggjuefni:
„Hvað ætlar Skjaldbakan nú að
gera?“
„tuatara" náðugu lífi á meðal
þeirra. Hún sækir lítt til fanga, en
lifir aðallega á fiski, sem fuglinn
ber að hreiðrum sínum. Á vetrum
leggst „tuatara“ í híði og skríður
þá í holur fuglanna.
Vísindamenn hafa komizt að
raun um, að fyrrum hafa eðlur
þessar átt heima í mörgum lönd-
um, bæði í Evrópu og Ameríku.
Sést það á beinum, sem fundizt
hafa af þeim þar. En langt er rxú
síðan þær voru aldauða allsstaðar
nema á Nýa Sjálandi.
„Tuatara" er Maori-mál og þýð-
ir „dýrið með hrygginn á bakinu“,
því að hún er með kamb að endi-
löngu. Hún getur orðið um tvö fet
á lengd og er mjög grimm, ef hún
telur hættu steðja að sér. Hún rek-
ur upp hljóð, sem mjög líkjast
froskahljóðum. Hún veiðir smá-
snáka, flugur og bjöllur og notar
tunguna til veiðanna. Að öllu leyti
er hún mjög einkennileg, og ber
þar einkum tvennt til. I fyrsta lagi
er hún að sköpulagi líkt og milli-
liður fugls og skriðdýrs, og í öðru
lagi þá hefir hún þrjú augu, eitt
í hnakkanum. Þegar kvendýrin
skríða úr híði sínu, verpa þau 10—
12 eggjum og fela þau í holum,
sem þau grafa sjalf. Eggin klekjast
ekki út fyr en eftir 15 mánuði, og
eru ungarnir þá að öllu leyti eins
og foreldrarnir, nema með skærari
lit. Eðlurnar kasta af sér hamnum
einu sinni á ári og verða þá fagur-
grænar á lit með gulum blettum.
Þegar frá líður dökkna þær og
verða græn-brúnar á lit.
Nokkrar af eðlum þessum hafa
verið fluttar með flugvélum til
annarra landa og eru hafðar þar í
dýragörðum. Talið er að þær muni
geta orðið 70 ára í dýragörðum, en
þar sem þær lifa frjálsar í heim-
kynnum sínum geta þær orðið rúm
-lega 100 ára.
Maður er nefndur H. W. Dawbin
og er kennari í náttúrufræði við
Victoria College í Wellington á
Nýa Sjálandi. Hann hefir um
margra ára skeið fengizt við að
reyna að ala upp ,tuatara“. Gekk
það mjög torveldlega framan af,
en fyrir tveimur árum „fjölgaði"
hjá honum í fyrsti skipti, og svo
aftur í fyrra. Þykja vísindamönn-
um þessar tilraunir hans mjög
merkilegar.
Merk œvisaga
Dr. Vilhjálmur Stefánsson á nú
heima í Hannover N. H. og starfar
þar við bókasafn sitt. Hann er nú
einnig að rita ævisögu sína og mun
hún bráðlega koma út hjá McMill-
an and Company bókaútgáfufélag-
inu.
Molar
—-Er konan þín listelsk?
— Já, eg hefði nú haldið það! Henni
er alveg sama hvernig súpan er á
bragðið, bara að fallegur litur sé á
henni.
— O —
Kunnur enskur iðjuhöldur hefir sagt
svo frá: — Kurteisasti maður, sem eg
hefi kynnzt á ævi minni, var fyrsti
húsbóndi minn. Hann boðaði mig inn
í skrifstofu sína til þess að reka mig,
og hann gerði það með þessum orðum:
— Ungi maður, eg veit hreint ekki
hvernig við getum komist af án þin,
en frá næsta mánudegi ætlum við að
reyna það.
— O —
— Hefirðu heyrt að dóttir hans Sig-
urðar ætlar að fara að gifta sig?
— Hver er sá hamingjusami?
— Sigurður.