Lesbók Morgunblaðsins - 22.06.1958, Page 3
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
323
nema ill, þá er líka til mörg óhaef-
an og lögleysan sem er helmingi
verri.“
Það leið heldur ekki á löngu un?
Þjóðólfur lenti í hnjaski og árekstr-
um við stjórnarvöldin. 15. janúar
1850 kom út blað sem að miklu
leyti var um stjórnmál (og um
gleðileiki skólapilta) og til undir-
búnings kosningum. Þá var brugð-
ið fæti fyrir útgáfuna stiptyfir-
völdin réðu einu prentsmiðjunni
sem til var og neituðu að prenta
blaðið, en annað blað var þá einn-
ig byrjað að koma út: Lanztíðindi.
Það var eitt grundvallaratriði allr-
ar blaðaútgáfu sem þarna varð til
árekstrar, frelsi blaðamennskunn-
ar og afstaða til ríkisvaldsins og
þeirra sem réðu. Yfirvöldin töldu
„það skyldu sína að prenta ekki
neitt það (í prentsmiðju ríkisins)
er þeim þykir vera landinu skað-
legt eða að minnsta kosti svo lagað
að það fremur spilli en bæti.“
Séra Sveinbjörn brá við hart,
fór utan og lét prenta tvö blöð í
einu lagi í Kaupmannahöfn og kall-
aði „Hljóðólf“. „Það er flestum yð-
ar fullkunnugt“ segir hann þar við
kaupendur sína, „hversu hálfsmán-
aðarrit yðar, Þjóðólfur, hefur frá
upphafi sinna vega átt í sífelldu
höggi við alla ófrjálslynda embætt-
ismenn og skilningslausa almúga-
Jón Ólafsson.
menn, og vil ég hér ekki fara fleiri
orðum um mótspyrnur þær og
hörmungar sem blað þetta hefur
mætt á þess fyrsta ári “ Seinna í
Hljóðólfi segir svo séra Sveinbjörn:
..... Ég segi fyrir mitt leyti, ís-
lendingar! meðan ég er blaðamað-
ur yðar, þá vil ég sem minnst eiga
við og undir þeirri stjórn, sem er
hrædd við það, ef þjóðinni er sagð-
ur sannleiki, og tekur það þess
vegna til ráðs, þegar minnst von-
um varir, að sitja þjóðinni í ljósi
fyrir allri leiðbeiningu, með því að
nún vill eigi Iofa henni að fá nema
sundurlausar hugmyndir og ó-
greinilega vitneskju um þá hluti
er hana varðar.“ Þjóðólfur kom
svo aftur út í Reykjavík 15. marz.
Það er vert að veita athygli
þessari fyrstu snerru um réttindi
og skyldur íslenzkrar blaða-
mennsku, þegar í upphafi blaðaút-
gáfunnar. Frelsi blaðanna er líf-
taug þeirra og lífsskiiyrði, ef þau
eiga að gegna að fullu og öllu hlut-
verki sínu fyrir fræðslu og fréttir
mat og umræður um landsins gagn
og nauðsynjar og rétt einstaklings-
ins. En margur vandinn er samt í
framkvæmdinni og hefur oft gætt
í sögu íslenzkrar blaðamennsku
síðan, þótt ekki hafi í odda skorizt
á sama hátt og hjá Þjóðólfi forð-
um.
Séra Sveinbjörn var ekki lengi
við Þjóðólf. í árslok 1852 keypti
Jón Guðmundsson blaðið og varð
ritstjóri þess í næstu tvo áratugi.
í hans höndum varð blaðið traust
og áhrifamikið, en sjálfur var Jón
einbeittur og hagsýnn, ekki sérlega
fjörugur rithöfundur en öruggur
og markviss blaðamaður og kom
mjög mikið við stjórnmálasöguna á
þessum árum. Þá voru uppgangsár
í íslenzkum stjórnmálum, frelsis-
hugur og frelsisvonir, og blöðin
áttu mjög mikinn þátt í því að efla
áhuga fólks og skilning á þeim nýja
tíma. sem var að renna upp. Blöð-
Biörn Jónsson.
in komu nú líka hvert af öðru, sum
spruttu upp ótt og hjöðnuðu aftur
fljótlega, en þau sýna lífið og fjör-
ið og ákafann í að láta til sín heyra
og nota málfrelsið og ritfrelsið.
Þau komu slag í slag: Ný tíðindi
1852, Ingólfur og Norðri 1853, ís-
lendingur 1860, Norðanfari 1862,
Baldur 1868, Tíminn 1871, Göngu-
Hrólfur 1872, Víkverji 1873, og auk
þess allmörg tímarit. Margt í þess-
um blöðum var vel og fjörlega
skrifað, enda stóðu að þeim ágæt-
ir menn. Magnús Grímsson, þjóð-
sagnamaðurinn með Jóni Árna-
syni, stýrði Nýjum tíðindum,
Sveinn Skúlason var ágætlega rit-
fær maður og stýrði Norðra. Að ís-
lendingi stóðu um skeið menn eins
og Benedikt Sveinsson, Jón Péturs-
son og Jón Thoroddsen, og Vík-
verja stýrði Páll Melsted. Norðan-
lands var Björn Jónsson einn
helzti blaðamaðurinn. Blöðin voru
meðal beztu bókmennta sem þá
var völ á í þjóðfélaginu. Almenn-
ingur hafði þá oft tröllatrú á blöð-
unum og á því, sem „var á prenti“
og það þótti lengi mikill sómi, ,.að
komast í blöðin1' og það var á við
dannebrogskross, var einu sinm
sagt, að fá mynd af sér í Sunnan-
fara og seinna í Óðni Það var nú
þá, en þetta breyttist samt. En með-