Lesbók Morgunblaðsins - 22.06.1958, Blaðsíða 4

324
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
an „lærðustu menn landsins ....
sitja hringinn í kringum prent-
smiðjuna", eins og einu sinni var
komizt að orði, um miðja seinustu
öld, „hvílíkur fjársjóður vizku og
þekkingar hlýtur ekki að felast hjá
þeim öllum“. Og það voru blöðin
sem fluttu boðskap þeirra og
mönnum þótti sí og æ að þeir
þyrftu á fleiri blöðum og tíma-
ritum að halda.
Með þjóðhátíðinni 1874 urðu hér
tímamót í ýmsum greinum eða
menn gerðu sér að minnsta kosti
skarpari grein fyrir því en áður,
hvað var gamalt og hvað var nýtt
og hvert stefndi. Um þær mundir
verða einnig nokkur tímamót x
b’’ðamennskunni. Þá byrjaði
Björn Jónsson að gefa út ísafold,
sem kemur út enn í dag. ísafold
átti ekki einungis, sagði Björn
Jónsson, að verða blað fyrir alla
þjóðina, heldur frá allri þjóðinr.i,
orðsending frá þeim mönnum með-
al hennar, sem bezt eru færir um
og finna hjá sér hvöt til þess að
leggja löndum sínum holl ráð og
fræða þá um það sem þeim er
þarflegt að vita.
Björn Jónsson var skeleggur
blaðamaður, hagsýnn og fastur út-
gefandi og hlóðst ýmisleg útgáfu-,
prentunar- og verzlunarstarfsemi
smátt og smátt utan um blað hans.
Hann varð áhrifamikill stjórnmáia-
maður, sérkennilega ritfær og vei
máli farinn.
Upp úr þjóðhátíðarárinu kemur
enn nýr fjörkippur í blaðamennsk-
una. Það ár tók Matthías Jochums-
son við Þjóðólfi. Menn hafa að
jafnaði ekki gert mikið úr blaða-
mennsku sr. Matthíasar, og hann
lét svo stundum sjálfur að hún
hefði ekki verið sér mikið áhuga-
mál En ýmsir ágætir eiginleikar
sr Matthíasar nutu sín mjög vel í
ritstjórn hans, sífelld leit hans að
einhverju nýju og merku, sívak-
audi andi hans og óþreytandi elja
Þorsteinn Gíslascn
við ritstörfin. Þegar blaðagreinar
sr. Matthíasar verða skoðaðar
rækilega og þeim safnað, mun
koma í ljós ný og merkileg hlið á
þessari furðulegu og frjósömu
andans hamhleypu. Seinna tók
Hannes Þorsteinsson við Þjóðólfi,
sá sjófróði ættfræðingur, og sögu-
maður og var traustur og góðar
ritstjóri. Valdimar Ásmundsson
gerði úr Fjallkonunni gott og lipurt
fróðleiksblað, ekki sízt fyrir ýms-
an þjóðlegan fróðleik, og fitjað var
þar upp á ýmsum nýjungum. Með-
al annarra blaða frá þessum árum
eru Skuld 1877, Fróði 1880, Austri
1883 og Þjóðviljinn 1886, og gaf
Skúli Thoroddsen hann lengi út og
var áhrifamikill stjórnmálamaður.
Um aldamótin kemur enn nýr
fjörkippur í blaðamennskuna. Þá
verða einnig aldahvörf í stjórnmál-
um og bókmenntum, og nýtt at-
vinnulíf er að vaxa upp. Gömlu
blöðin, sem nefnd voru, eru orðin
rótgróin, vinsæl og áhrifarík og
stundum dálítið stöðnuð og íhalds-
söm. Nýr blaðsvipur að því er efni,
form og umbrot varðar, kemur
með íslandi Þorsteins Gíslasonar
1897, og þar er einnig boðaður
skilnaður við Dani. Einar Bene-
diktsson er einnig ritstjóri og gef-
ur út Dagskrá 1896 og reynir
árangurslaust að gera úr henni
dagblað og ræðir ýmsar merkar
nýungar. Jón Ólafsson reynir einn-
ig að láta Reykjavíkina koma út
tvisvar í viku og byrjaði að gefa
út dagblað 1906. Það kom fyrst út í
700—800 eintökum á dag, en „hef-
ur“, segir seinna, „þorrið mjög nú
að síðustu í skammdeginu og ill-
viðrunum.“ Einnig var farið að
gefa út sérstaka fregnmiða, þegar
eitthvað mikið var á seyði, en blöð-
in komu sjaldan eða ekki nema
einu sinni í viku. Stundum voru
þessir fregnmiðar seldir, og saga
var um það, að þegar maður einn
sá að fregnmiðinn kostaði 2 aura,
hætti hann við að fá sér hann! „Ég
frétti það hvort sem er seinna.“
Þrír menn mörkuðu mest blaða-
mennsku þessara umbrotsára og
höfðu mest áhrif: Björn Jónsson,
Jón Ólafsson og Þorsteinn Gísla-
son, og voru eiginlega allir rit-
stjórar að ævistarfi, þótt þeir
kæmu einnig víða annars stað-
ar við sögu. — Áhrif Björns
og störf eru fyrst og fremst
bundin við ísafold, eins og áð-
ur segir. Jón Ólafsson fékkst aila
starfsæfi sína við blaðamennsku,
austan hafs og vestan. Baldur,
Göngu-Hrólfur, Skuld, Þjóðólfur,
Reykjavíkin og Dagblaðið eru
helztu blöð hans hér heima. Hann
skrifaði, þýddi og orti margt þar
fyrir utan, var mjög lifandi og fjöl-
hæfur blaðamaður og ágætlega rit-
fær. Blöð Þorsteins Gíslasonar
voru: Sunnanfari, ísland, Bjarki
Óðinn og Lögrétta, og seinna var
hann einnig um skeið ritstjóri
Morgunblaðsins. Hann skrifaði líka
margt annað og orti og þýddi er-
lend rit.
Enn breytast blöðin og aftur
gerir vart við sig þörfin á því að
blöðin komi oftar út en einu sinni
eða tvisvar í viku. Árið 1910 byrj-