Lesbók Morgunblaðsins - 22.06.1958, Blaðsíða 14
334
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
Faðir prentÍLstarin.nar
Þ A Ð er langt síðan menn fundu
upp á því að gera mót, til þess að
prenta eftir. Með nokkurri vissu
má segja að 700 árum f. Kr. hafi
Assýríumenn gert leirtöflur, sem
þeir prentuðu með. Og full vissa
er fyrir því að 50 árum f. Kr. not-
uðu Kínverjar útskornar trétöflur
til þess að prenta með. En ekki er
talið að prentlistin hafi verið fund-
in upp að heldur, og eigi fyr en
farið var að nota lausa bókstafi til
prentunar.
Nokkrir menn hafa haldið því
fram, að það hafi verið hollenzkur
maður, Laurens Coster að nafni. er
fyrstur fann upp aðferðina að
prenta með lausum stöfum. Sagt
er að árið 1423 hafi hann búið til
bókstafi úr birki og sett þá saman
í orð og prentað eftir peim. Seinna
á hann svo að hafa fundið upp á
því að steypa þessa stafi úr blýi og
málmblendingi.
En nú hafa víst flestir horfið ^rá
þessu, því að ekki er til eitt ein-
asta pappírssnifsi, er prentað hafi
verið með aðferð Costers. Má því
segja að Johann Gutenberg sé
nú af öllum viðurkenndur faðir
prentlistarinnar.
Gutenberg var af heldri manna
ættum. Faðir hans hét upphaflega
Friele Gensfleisch, en breytti um
nafn og kenndi sig við landsetur
sitt, sem hét Gutenberg Hann var
lengi gjaldkeri borgarinnar Mainz
í Þýzkalandi. Þetta hafði áður ver-
ið blómleg borg, en henni hafði
hnignað mjög þegar Svartidauði
geisaði þar. Eins höfðu stöðugar
eriur milli aðalsmanna og iðnaðar-
manna dregið mjög úr vexti og við-
gangi borgarinnar, svo að um þess-
ar mundir voru þar ekki nema
6000 íbúar.
Gutenberg bæargjaldkeri var tal-
inn með heldra fólki bæarins, enda
þótt hann væri ekki auðugur, og
varð því fyrir miklu aðkasti frá
lægri stéttunum. En þessar lægri
stéttir, með iðnaðarmenn í broddí
fylkingar, sátu urri hvert tækifæri,
sem gafst, til þess að klekkja á yfir-
stéttinni og reyna að ná stjórn
borgarinnar í sínar hendur.
í þessu endrúmslofti ólst Johann
Gutenberg upp, og það var snemma
brýnt fyrir honum að hann mætH
alls ekki umgangast neinn af
„skrílnum", sem svo var kallaður.
Heima voru honum kennd boðorð-
in, og í skólanum var honum kennd
latína. En þá var fátt um bækur. og
allar kennslubækur voru skrifað-
ar. Það var seinlegt verk og var oft
nörgull á bókum. Og drengnum
leiddist mjög er hann varð að b;ða
tímunum saman eftir nýrri kennslu
-bók, þegar hann hafði lokið einni.
Hann hafði þá ekkert að gera og
hann hafði það sér til afþreyingar
að leika sér að útskornum trémynd-
um, væta þær í bleki og þrýst.a
þeim á pappír, svo að mynd þeirra
kom þar fram. Þetta voru ýmiss
konar myndir, svo sem myndir af
sógulegum atvikum úr biblíunni
Meðan hann var að leika sér að
þessu, kom honum skyndilega til
hugar, að gaman mundi vera að því
að safna saman öllum biblíumynd-
um, taka mót af þeim á pappír,
sauma svo blöðin saman og gera úr
þeim bók. Og svo gæti hann tekið
önnur mót af myndunum og gert
nýa bók, og þannig farið að óend-
anlega. Þetta varð upphafið að því,
sem seinna átti að koma fram.
Nú bað hann föður sinn leyfis að
mega verða myndskeri. Þetta kom
föður hans alveg á óvart, en þó
hugsaði hann sem svo, að þar sem
drengurinn væri mjög einrænn,
gæti verið gott að hann lærði eitt-
hvað, sem hann gæti lifað á. En að
verða réttur og sléttur myndskeri
— nei, það kom ekki til nokkurra
mála. Sú iðn sómdi ekki syni manns
úr yfirstétt. Það var allt of líkt því
að vera réttur og sléttur trésmið-
ur, en slík atvinna hæfði ekki öðr-
um en lágstéttarmönnum. En hví
þá ekki að gera hann að gullsmið,
ef hann vildi endilega föndra eitt-
hvað? Gull og silfur voru smíðar-
efni samboðin mönnum af æðri ætt
-um. Og svo kom hann Jóhanni
fyrir hjá myndleturgrafara mynt-
sláttunnar.
Jóhanni þótti þetta skemmtileg
vinna. Myntsláttan var ekki ósvip-
uð því að prenta, eins og hann hafði
gert áður. Listamaðurinn, sem
teiknaði myndirnar, bjó fyrst til
vaxmót af þeim. Svo kom letur-
grafarinn og gróf myndina á stál.
Og þegar slík stálmót höfðu venð
gerð af framhlið og bakhlið pen-
ingsins, var málmplata sett á milli
þeirra og síðan barið á þar til mot-
in komu út á málmplötunni og pen-
ingurinn var fullgerður. En engar
breytingar var hægt að gera. á
þessu, áletrun peninganna varð
ekki breytt, nema með því að gera
ný mót. Þetta var sama og um
prentunina. Væri ekki miklu betra
að hafa lausa stafi og geta raðað
þeim saman í orð eftir vild?
Þessu var Jóhann alltaf að velta
fyrir sér mbðan hann vann í mynt-
sláttunni. Og svo fór hann að tálga
sér sérstök stafamót úr tré.
Það var mikið þolinmæðisverk
að tálga alla þessa stafi. Og svo var
það heldur gagnslítið, því að staf-
irnir klofnuðu og brotnuðu þegar
átti að fara að prenta með þeim.
Auðvitað þurftu þeir að vera úr
haldbetra efni, helzt málmi. En það
mátti heita óvinnandi verk að grafa
þá í málm.