Lesbók Morgunblaðsins - 22.06.1958, Side 15
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
33 b
Svo var það einn dag að Jóhann
var staddur hjá gullsmið nokkrum
og horfði á hann vinna. Hann var
að smíða brjóstnælur úr málmi.
Aðferðin var sú, að hann tók tvö
steypumót, fyllti þau með fínum
og rökum sandi, lagði svo fullsmíð-
aða nælu ofan á sandinn í öðrum
kassanum, en steypti hinum kass-
anum þar ofan á og þrýsti að. Með
þessu móti kom fram fullkomið
mót af nælunni í fínum sandinum.
Hann tók næluna, lagði kassana
saman aftur og renndi svo bráðn-
um málmi í farið eftir næluna, og
þannig fekk hann fullkomna eftir-
mynd af henni.
Meðan Jóhann horfði á þetta,
flaug honum í hug að eins gæti
hann farið að, hann gæti notað
stafamót og síðan steypt málmstaíi
eins marga og hann v’lfii. Þar með
var fundinn lykillinn að prentlist-
inni.
Hugmyndin var fengin, og þó var
enn langt í land að nægt væri að
framkvæma hana. Jóhann þóttist
ekki vera nógu lærður í útskurði.
Hann réðist því til gullsmiðsins og
lærði þar að skera og fága gim-
steina og grafa á þá. En um það bil
er hann var fullnuma kom óvænt
atvik fyrir. Iðnaðarmenn í Mainz
gerðu uppreisn gegn aðlinum og
töku völdin í sínar hendur. Síðan
gerðu þeir marga heldri menn ræka
úr borginni, og var Jóhann Guten-
berg einn á meðal þeirra. Hann var
þá þrítugur og alveg eignalaus.
Lagði hann þá land undir fót og
helt til Strassborgar, en þangað
var um 150 km leið. Þar fekk hann
fljótt atvinnu við gimsteinasmíði,
en öllum frístundum sínum varði
hann til þess að reyna að steypa
lausa prentstafi.
Svo kom að því að þrír menn í
Strassborg buðust til þess að gera
félag við hann um að koma upp
prentsmiðju. En þetta fór illa. Einn
þessara manna dó, en hinir tveir
reyndu að stela hugmyndinni og
prentsmiðjunni frá Gutenberg. Þá
hvarf hann aftur til Mainz.
Þegar þangað kom gerði hann fé-
lag við gullsmið nokkurn, sem To-
hann Fust hét, um prentsmiðjuna.
Lofaði Fust að greiða prentunar-
kostnað á „Dónatinum“ (latneskri
málfræði) og síðan á sjálfri biblí-
unni.
Prentun Dónatsins heppnaðist
ágætlega. Þessi bók var notuð við
kennslu í fjölda skóla í Evrópu. og
hún seldist svo vel,- að brátt voru
komnar 15 útgáfur af henni.
En um prentun biblíunnar var
öðru máli að gegna. Dónatinn var
ekki nema 28 blaðsíður. en biblían
þúsund blaðsíður, og þurfti til
prentunar hennar mikinn tíma,
mikið fé og óhemju af letri, því að
letrið slitnaði fljótt og varð alltaf
að endurnýja stafina.
Þannig liðu þrjú ár að lítið gekk.
Þá varð Fust reiður. Hann skeytti
engu um það, að Gutenberg átti
uppgötvunina, heldur lagði hald á
prentsmiðjuna, og til þess að bæta
gráu ofan á svart, þá stefndi hann
Gutenberg og krafðist þess að hann
endurgreiddi sér allt það fé, er.
hann hafði lagt í fyrirtækið. Guten-
berg var nú 56 ára gamall, og þegar
hann fekk stefnuna, varð honum
svo mikið um, að það hafði nær rið-
ið honum að fullu.
Fyrir réttinum útskýrði hann þá
erfiðleika, er hann hafði átt við að
stríða og hvernig á því stæði, að
prentun biblíunnar hefði dregizt
svo mjög á langinn. En dómendur
litu svo á, að Johann Fust hefði
lagt fé í fyrirtækið í beirri von að
fá það fljótt endurgreitt, og þess
vegna hefði hann lög að mæla, er
hann heimtaði sitt. Dómurinn varð
því’á þá leið, að prentsmiðjan og
allt henni viðkomandi væri eign
Fust og Gutenberg ætti enga laga-
lega kröfu til uppgötvunarinnar né
launa fyrir störf sín. Þannig var
honum kastað út á guð og gaddinn
í þann mund er ellin fór á hann.
En Johann Fust og félagar hans
luku við prentun biblíunnar, og
þess var hvergi getið að Johan
Gutenberg hefði átt neinn þátt í
því, maðurinn sem hafði fundið
upp prentlistina, er var undirstaða
að útgáfu biblíunnar.
Gutenberg lét þó ekki hugfall-
ast. Honum tókst að fá dálítið lán,
og nú sendi hann eftir letri, sem
hann átti geymt í Strassburg, síðan
hann var þar. Setti hann nú á fót
nýa prentsmiðju og hóf að prenta
biblíuna á eigin kostnað. Það var
seinlegt verk, en hann vann að því
af óbilandi þrautseigju Og þegar
hann var 61 árs, var verkinu lokið
og biblían fullprentuð Hún var
fegurri útlits en biblían sem Fust
gaf út, letrið stærra og skírafa og
stafagerðin fegurri.
Þannig var sigurinn unninn. Nú
sendu háskólar víðs vegar að unga
menu til nans til-þess að læra af
honum þá „töfralist að útbreiða
þekkingð' meðal manna“. Og nýar
prentsmiðjur voru stofnaðar hing-
að og þangað.
Þegar Gutenberg var hálfsjötug-
ur lauk hann við prentun á ann-
arri merkilegri bók, sem kallaðist
„Catholicon". Var það latnesk
alfræðibók. Með því sýndi hann, að
það var hlutverk hinnar nýu listar
að útbreiða þekkingu neðal manna
um allan heim.
Cömul trú
Gömul trú er það, að á gamlárskvöld
geti menn séð konuefni sitt, eða stúlkur
mannsefm, með því að horfa í spegil
í koldimmu herbergi, og má enginn af
því vita. Fyrst koma fram í speglinum
ýmsar kynjamyndir, sem ekki má taka
neitt mark 4, en loksins kemur fram
hin rétta mynd og sést í nokkrar sek-
úndur. Eins getur fólki birzt tilvon-
andi maki, ef legið er í krossgöngum
á gamlárskvöld. En nokkur vandhæfi
eru á öllu þessu, og líklega bezt að láta
það vera