Lesbók Morgunblaðsins - 15.02.1959, Blaðsíða 2

68
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
framlag þeirra endist til. Líkist
þetta því nokkuð ævigjaldi í ýms-
um bókmenntafélögum, þó þannig,
að réttur til ritanna er takmarkað-
ur við fjárhæð framlagsins, enda
voru þau mjög mishá.
Markmið félagsins er að láta
gera sem vandaðasta útgáfu allra
fomrita vorra, útgáfu, sem beri af
öllum eldri útgáfum þeirra, bæði
innlendum og erlendum. Vönduð-
ustu útgáfurnar voru þá erlendar
og var það íslenzku þjóðinni ekki
ámælislaust, hversu litla rækt hún
hafði að þessu leyti sýnt fombók-
menntum vorum, sem framar öllu
öðru höfðu bjargað tungu og
menningu hennar frá glötun og
ásamt rímunum blásið þjóðinni í
brjóst kjarki og karlmennskuanda,
þegar óstjórn, harðindi, eldgos og
drepsóttir sugu úr henni merg og
blóð. Þetta ámæli vildum við, sem
gengumst fyrir stofnun Fornrita-
félagsins, reka af íslenzku þjóð-
inni.
Á hvern hátt er þá vandað til út-
gáfunnar, að hún geti náð þessum
tilgangi sínum? Fyrst og fremst
með því að gera texta sagnanna
eins vel úr garði og unnt er, styðj-
ast við handritin sjálf, þau sem
bezt eru talin, í stað þess að prenta
upp eldri útgáfur, svo sem mest
hefur tíðkast. Neðanmáls eru
skýrðar vísur, torskilin orð og
orðatiltæki, vísað í aðrar heim-
ildir til samanburðar, t.d. um sögu-
persónur og atburði, sem frá er
skýrt. Rækilegur formáli er ritað-
ur um hverja sögu. Er þar m. a.
gerð grein fyrir sögulegum sann-
indum sagnanna svo sem kostur
er á, rætt um tímatal þeirra, hvar
og hvenær sagan muni rituð, rann-
sakað samband hennar við aðrar
sögur og fornrit, sem kunn eru,
gerð grein fyrir listagildi sagnanna
og ýmsu fleira, sem verða má les-
andanum til fróðleiks.
Útgáfunni til prýði og lesandan-
um til skilningsauka eru myndir
af sögustöðum, vopnum og verj-
um, fornum gripum o. s. frv. Enn-
fremur landabréf yfir sögustöðv-
arnar. Tvílitir skrautstafir eru í
upphafi fyrstu sögu hvers bindis,
en einlitir í upphafi síðari sagna.
Þá fylgja ritunum ættaskrár og
mjög hagkvæmar nafnaskrár.
Annar tilgangur okkar var sá, að
reyna að laða menn til að lesa forn-
ritin meir en gert hafði verið, með
því að gefa mönnum kost á vand-
aðri og fræðandi útgáfu þeirra.
Það er illt til þess að vita, ef ís-
lenzka þjóðin á eftir að lifa þá
tíma, að æskulýður landsins og
jafnvel þeir, sem komnir eru á full-
orðins ár, viti lítil eða engin deili
á afreksmönnunum fomu: Gunnari
á Hlíðarenda, Gretti hinum sterka,
og Agli Skalla-Grímssyni, sem þar
að auki var eitthvert mesta skáld
þjóðarinnar að fornu og nýju, á
höfðingjunum Halli af Síðu,
Snorra goða og Guðmundi ríka, og
kvenskörungunum Bergþóru, Hall-
gerði, Hildigunni og Guðrúnu
Ósvífursdóttur, svo að örfáar sögu-
persónur séu nefndar.
Hvort þessi tilgangur okkar
heppnast, verður framtíðin að
leiða í ljós.
★ kr
Hverju hefur þá félagið getað
áorkað á umliðnum árum? Ýmsum
mun þykja það næsta lítið, en að
sumu leyti er sú skoðun reist á
misskilningi. Sjónarmið okkar hef-
ur ávallt verið, að fyrst og fremst
væri vandað til útgáfunnar svo
sem kostur er á. En vandað verk
og fjölbreytt er ávallt seinunnið.
Undirbúningur allur að útgáfunni
tók langan tíma og kom fyrsta
bindið, Egils saga, út árið 1933. Nú
hafa komið út samtals 14 bindi.
Þau eru allmismunandi að stærð,
frá 24 örkum upp í 42 arkir, að
meðaltali um 32 arkir eða rúmar
500 bls. í Skírnisbroti, auk mynda
og korta. — Af 7 þessara binda er
frumútgáfan gengin til þurrðar og
hafa þau verið endurprentuð, tvö
þeirra með smávægilegum breyt-
ingum.
í 11 bindanna eru íslendinga
sögur og ýmsir þættir, samtals 29
sögur og um 30 þættir. Allar helztu
íslendinga sögurnar eru komnar
út. Njála, Egla, Grettla, Laxdæla,
Eyrbyggja, Heiðarvíga saga, svo
að nokkrar þær stærstu og merk-
ustu séu nefndar. Þá er Heims-
kringla, sem telja verður frægasta
allra fomrita vorra á hinum Norð-
urlöndunum, komin út í 3 bind-
um. Bæði Heimskringla og allar
stærstu íslendinga sögurnar fást í
sérútgáfum, til að gera þeim, sem
kann að þykja of mikið í ráðist að
kaupa safnið í heild, auðveldara að
eignast frægustu og beztu sögurn-
ar.
Útgáfunni hefur verið skipt á
milli ýmissa fræðimanna. Svo hafa
ýmsir listamenn teiknað skraut-
stafi, myndir og landabréf. Verð
ég að vísa um það til áðurgreinds
afmælisrits.
Svo sem ég gat um í byrjun var
Sigurður Nordal prófessor í önd-
verðu ráðinn útgáfustjóri íslenzkra
fornrita. Gegndi hann því starfi
unz hann varð sendiherra í Kaup-
mannahöfn árið 1951. Eftir það tók
prófessor Einar Ól. Sveinsson við
útgáfustjórn og hefur hann annazt
hana til þessa dags. Starf útgáfu-
stjóra er fyrst og fremst í því fólg-
ið að fara yfir allt verk útgefenda
og gera við það athugasemdir sín-
ar og breytingatillögur. Því næst
að vera útgefendum til leiðbein-
ingar um vandamál, sem að hönd-
um bera, og loks að vera stjórn fé-
lagsins til ráðuneytis í öllum efn-
um varðandi útgáfuna, sérstaklega
um val útgefenda, svo og um fé-
lagsmál yfirleitt. Er hlutverk
þeirra því hið merkasta, og má
kalla að þeir beri ábyrgð á útgáf-