Lesbók Morgunblaðsins - 22.02.1959, Blaðsíða 6

36
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
V etnisorka n
til friðsamlegra starfa
ÞAÐ virðist nokkuð öfugmæla-
kennt að tala um vatn sem elds-
neyti og að hiti þess verði notaður
til þess að leysa aðrar orkulindir
mannkynsins af hólmi. En þó eru
framkvæmdir í þessa átt á upp-
siglingu, og ef til vill verða ekki
mörg ár þangað til þessi orka
verður almenningseign.
Vatn er samsett að tveimur
hlutum úr vetni og einum hluta af
ildi. Úr vetninu er hægt að fram-
leiða „deuterium“ eða þungt vatn.
Og það er eldsneyti. John Maddox
vísindaritstjóri „Manchester Guar-
dian“ segir: „í einni fötu af vatni
er hér um bil Vs úr grammi af
þungu vatni. En þegar hægt er að
ná úr því allri þeirri kjarnorku er
í því býr, þá munum vér fá úr
einni vatnsfötu hitaorku sem sam-
svarar því að brennt væri tveimur
smálestum af kolum. En í því rign-
ingarvatni, sem fellur á Bretland
að meðaltali á einu ári, er nægi-
lega mikið af þungu vatni til þess
að geta fullnægt orkuþörf Breta
um hér um bil sextíu miljónir ára“.
Venjulegt eldsneyti, svo sem
timbur, kol og olía er ekki óþrjót-
andi. Jafnvel hin kleifu frumefni,
svo sem úraníum og Thorium,
geta gengið til þurðar, en þunga
vatnið ekki. Um það segir Maddox:
„Ef oss tækist að beizla alla þá
orku, sem er í þungu vatni í út-
höfunum, mundi það samsvara
orku úr 500.000.000.000.000.000.000,-
000 smálestum af kolum. Þetta ætti
að vera nægilegur orkugjafi handa
jörðinni í miljón miljónir ára. En sá
tími er um 30 þúsund sinnum
lengri heldur en aldur sólhverfis-
ins er nú talinn. Takist oss að
beizla orkuþunga vatnsins, er því
auðséð, að ekki mundi sjá högg á
vatni hve mikið sem vér tækjum
af því".
En hvenær verður þá hægt að
handsama þessa orku? Tilrauna-
vélar hafa þegar verið gerðar. Sú
stærsta og líklegasta enn sem
komið er, mun vera vél sú sem
brezka kjarnorkustöðin í Harwell
hefir látið gera og kölluð er „Zeta“
(dregið saman úr upphafsstöfun-
um úr Zero Energy Thermonuclear
Assembly). Þessi vél á að fram-
leiða orku í smáum stíl á sama hátt
og orka framleiðist í sólinni.
Þessi orka framleiðist við sam-
runa tveggja frumeinda. Það er
þveröfugt við það þegar orka fram-
leiðist við klofning atóma, eins og
nú er gert í kjarnorkustöðvum.
Klofning er það kallað þegar þungt
frumefni, eins og úraníum, klofnar
og verður að léttari frumefnum.
Við þá aðferð myndast mikið
geislavirkt ryk, sem er banvænt.
En þegar um samruna frumeinda
er að ræða, þá myndast ekkert ryk.
Þess vegna væri sú aðferð við
kjarnorkuframleiðslu miklu æski-
legri en klofning.
Hiti veldur samruna
Hvert atóm í þungavatni er sam-
sett af nevtrónu og foreind, sem
toga hvort í annað. Samtímis
hrinda þær frá sér öðrum atómum.
Til þess að um samruna tveggja
slíkra atóma geti verið að ræða,
verður því fyrst að vinna bug á
þessu mótspymuafli. Það er gert
með hita. Við hita eykst hraði
atómanna þangað til hann er orð-
inn svo mikill að hann gerir meira
en vega upp á móti fráhrindingar-
aflinu. En þá rekast atómin hvert
á annað og renna saman. Við það
losnar geisileg orka úr læðingi. En
til þess að svo megi verða, þarf
hraði kjarnanna að samsvara þús-
undum km. á sekúndu.
Ef þungavatn er hitað upp í
100.000 stig, þá losna rafeindir frá
kjörnunum og hraði kjarnanna
eykst. Við það aukast líkurnar á
því að atómin rekist hvert á annað.
Þannig er hitinn skilyrði þess að
um árekstra verði að ræða.
Ofsahiti
En þá kemur spumingin: Hve
mikinn hita þarf til þess að geta
rekið vetnisorkustöð?
Það er ekki smáræði. Vísinda-
menn segja að hitinn verði að vera
um 100.000.000 stig.
Fram um 1950 hafði vísinda-
mönnum ekki tekist að framleiða
hærri hita en 30.000 stig í tilrauna-
stofum. Það er nú sæmilegur hiti
þegar þess er gætt, að yfirborðs-
hiti sólar er ekki nema 6—12.000
stig, og þó er hann svo mikill, að
á heiðríkum sumardegi getur hann
brennt menn eftir að hafa farið
nær 160 miljón km. leið. Menn
gizka á, að hitinn innan í sólinni
sé 15—40 miljón stig. En sól vor
er meðal hinna minnstu og köld-
ustu sólna. Innri hitinn í hinum
stærri og heitari sólum ætla menn
að sé um 100.000.000 stig, eða álíka
og þurfa muni í vetnisorkustöð.
Hvernig á nú að framleiða slíkan
ofsahita og hafa vald á honum?
Hvaða efni munu þola 100 miljón
stiga hita?
Engin — blátt áfram engin.
Maddox segir í grein sinni: „Ekk-
ert efni þolir 100.000 stiga hita,
hvað þá 100 miljón stiga hita.