Lesbók Morgunblaðsins - 01.03.1959, Side 2

98
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
son sýslumaður í Hafnarfirði. Tók
hann við borgarstjóraembættinu 1.
júlí um sumarið.
Áður hafði bæarfógeti verið odd-
viti bæarstjórnar. Hafði Halldór
Daníelsson gegnt því embætti frá
árinu 1886, en gerðist nú 2. dómari
í landsyfirrétti. Embætti hans
hafði verið umsvifamikið, því að
auk þess að hafa forustu í bæar-
málefnum Reykjavíkur, hafði
hann á hendi þau störf, sem nú eru
falin borgardómara, borgarfógeta,
sakadómara, lögreglustjóra og toll-
stjóra. Er það eitt með öðru tal-
andi tákn um þær breytingar, sem
hér hafa orðið, að í minni eldri
Reykvíkinga skyldi einn maður
komast yfir öll þessi störf og vinna
mest að þeim sjálfur.
Með kosningu borgarstjóra í
Reykjavík hefst tvímælalaust nýtt
tímabil í sögu bæarins. Er því
ástæða til þess að rifja upp hvernig
hér var umhorfs á þeim árum, og
geta menn þá borið þá lýsingu
saman við það, hvernig nú er hér
um að litast.
— o —
Fimmtán árum áður en borgar-
stjóri var kosinn, hafði kaupstað-
arlóðin verið stækkuð allmikið.
Voru nú mörk hennar frá Rauð-
ará að Grænuborg, þaðan vestur
í Kaplaskjólsveg og síðan í enda
Framnesvegar við Grandabót. Á
þessu svæði gilti lögreglusam-
þykkt bæarins frá 1890, en náði
ekki til úthverfanna, nema sérstak-
lega stæði á. En þessi úthverfi
voru Grímsstaðaholt, Kaplaskjól,
Sauðagerði og Bráðræðisholt.
Þegar Miðbænum sleppti, var
ekki nema um tvö bæarhverfi að
ræða, Austurbæ og Vesturbæ.
Vesturbærinn var eins og U í
laginu. Til hans töldust Tjarnar-
gata og Suðurgata og síðan Grjóta-
þorpið. En úr endanum á því lá
Vesturgata og fylgdi henni byggð-
vestur að Ánanaustum) en síðan
tók við Bræðraborgarstígur. Að-
eins ein gata lá suður úr Vestur-
götu, Stýrimannastígur upp að
Stýrimannaskólanum. Þar fyrir
sunnan stóð svo Landakotsspítali.
Önnur byggð var ekki þarna á
milli Vesturgötu og Túngötu,
Grjótaþorps og Bræðraborgar-
stígs. Þar voru samfelld tún. Sunn-
an Túngötu var aðeins eitt hús
og svo Landakot. Annars var þar
samfellt tún suður að kirkjugarði
og vestur á Mela. Túngata náði
þá ekki lengra en að Landakoti
og að húsum og bæum þar fyrir
sunnan og vestan lágu engar göt-
ur, heldur aðeins troðningar. En
nú hafði verið ákveðið að gera
götur yfir túnin norðan Túngötu,
samhliða henni og Vesturgötu.
Voru það Ránargata, Bárugata og
Öldugata, en þær byggðust ekki
fyr en síðar.
Austurbærinn takmarkaðist af
læknum að vestan. Byggðin í Þing-
holtunum náði þá frá Laufásvegi
að Óðinsgötu, en þar fyrir ofan
voru tún afgirt allt upp undir
Skólavörðu, en holtið stórgrýtt
sunnar og vestar. Laufásvegur náði
suður undir Gróðrarstöð. Til henn-
ar hafði verið stofnað aldamóta-
árið. Fekk Búnaðarfélagið þá 8
dagslátta land þarna, og gróður-
setti forseti þess, Halldór Kr.
Friðriksson yfirkennari, fyrstu
trjáplöntuna. Sunnan við Gróðrar-
stöðina var svo Kennaraskólinn,
langt frá allri byggð. Var sagt að
honum hefði verið valinn staður
svo langt utan við bæinn, til þess
að bæarsollurinn skyldi ekki hafa
óheppileg áhrif á hina ungu nem-
endur.
Skólavörðustígurinn var byggð-
ur að mestu, Grettisgatan var að
byggjast en Njálsgata ekki kom-
in. Byggð var komin með öllum
Laugavegi inn að Barónsstíg,
Hverfisgata, sem áður var götu-
stúfur inni í Skuggahverfi og dró
nafn sitt af því, hafði nú verið
framlengd og neðarlega við hana
reis á þessu ári stærsta og fegursta
hús bæarins, Landsbókasafnshús-
ið. Nokkur smá hús og bæir.voru
í Skuggahverfi fyrir neðan Hverf-
isgötu.
Þetta var þá Reykjavík sumarið
1908.
íbúðarhúsin voru yfirleitt lítil,
og sérstaka athygli aðkomumanns
vöktu hinir mörgu „steinbæir“ í
Austurbænum og Vesturbænum.
Þessa steinbæi var farið að byggja
eftir að Sverrir Runólfsson stein-
smiður kom hingað um 1860, en
þetta byggingarlag færðist mjög í
aukana eftir að Alþingishúsið var
reist 1881, því að þá lærðu marg-
ir að fást við grjót. Steinbæirnir
voru með lágum veggjum og
stafnar oft úr timbri niður fyrir
glugga, en gluggar aðeins á stöfn-
um. í þessum bæum var venju-
legast baðstofa, eldhús og búr, en
ekki önnur herbergi. Forskjól var
við útidyr og stundum skýli þar
áfast til geymslu. Að yfirgnæf-
andi meirihluta munu þessir bæ-
ir hafa verið reistir af sveitar-
mönnum, sem fluttust til Reykja-
víkur. Það var auðveldast fyrir þá
að koma upp slíkum skýlum yfir
sig, því að bæirnir kostuðu ekki
nema 600—1000 krónur. Það þótti
þó nógu dýrt þá. Efst við Grettis-
götu og Njálsgötu reisti smiður
nokkur um þessar mundir lítil ein-
lyft hús á kjallara, til þess að selja
þau. Þessi hús kostuðu 2000 krón-
ur en þá voru ekki margir, sem
höfðu efni á að kaupa þau.
Miðbærinn, eða Kvosin, var þá
enn kjarni bæarins. Alþingishúsið
og dómkirkjan sómdu sér þá vel,
því að engin stórhýsi báru þau of-
urliði. Helzt hefði þá verið um að
ræða Hótel ísland og Hótel
Reykjavík ásamt „Syndikatinu“,
sem var við austurenda þess. Þessi