Lesbók Morgunblaðsins - 01.03.1959, Qupperneq 12

1«
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
ast tífættri fló, og gleypir „rotifer,‘
1 einum bita. En þótt þessi nýi gest-
ur sé um það bil 100 sinnum stærri
en „rotifer“, er hann þó meðal
þeirra allra minnstu, sem unnt er
að sjá með berum augum. Þetta er
krabbategund, í ætt við humarinn,
en ekki nema um 3 mm löng og þó
fullvaxin. Á kviðnum er hún gegn-
sæ og má þar sjá hvernig hjartað
slær og spýtir blóðinu út í æðarn-
ar inni í líkamanum.
•
Á SUMRIN
Þegar sumarið kemur, hlýnar
vatnið í tjörninni, og þá margfald-
ast lífið þar á hverjum degi, jafn-
vel á mínútu, eða sekúndu — um
það geta vísindamennirnir ekkert
sagt. Þar fæðast nýar verur
milljónum saman á hverju andar-
taki, svo að segja. Vatnið verður
dekkra á lit af öllum þessum ara-
grúa. Og nú fjölgar tegundum. Nú
koma skordýr, stærri dýr og plönt-
ur. Froskar hafa þúsundum saman
skriðið út úr vetrarhíði sínu. En
niðri í leir og slími tjarnarinnar
hafa þeir hvílt á laufbeði allan
veturinn.
Salamöndrur hafa einnig komið
fram úr híði sínu og eru nú skraut-
legar á litinn. Þær hafa legið undir
trjárótum um veturinn.
Lirfa vatnabjöllunnar kastar nú
belgnum og er orðin að vængjuðu
kvikindi og flýgur út á tjörnina,
þar sem hún hyggst eyða sínu
stutta lífi.
Jurtagróðurinn keppir við ann-
að líf og reynir að Komast upp á
yfirborðið til þess að ná sér í lífs-
loft og sólarljós. Undir brúnni
breiða vatnaliljurnar úr sér sem
mest þær mega, og ef þær skyggja
á aðrar jurtir, þá verður það þeim
jurtum að bana. En störin keppir
við þær og myndar kögur með-
fram bökkunum. Hún er svo þétt
að hún kæfir margar smærri jurtir.
Þarna eru ótal fleiri jurtir, sem
berjast fyrir lífi sínu. Blöðrujurtin,
sem er ránjurt, teygir arma sína
víða undir yfirborði vatnsins. Á
þeim eru gildrur, sem soga í sig
örsmáar lífverur, og ein jurt get-
ur veitt um hálfa milljón af slík-
um ósýnilegum lífverum á einni
klukkustund.
Vatnið fær nú á sig græna slikju
vegna þess hve álgunum hefir
fjölgað stórkostlega, svo að það er
eins og þær sé í hverjum dropa.
Ekki er þó mergðin mest af þeim.
í hverjum dropa af hinu volga
tjarnarvatni eru margar milljónir
af gerlum, sem eru sístarfandi, en
þó svo örsmáir, að þeir verða vart
greindir í smásjá. En sé vel að gætt,
má sjá að sumir gerlarnir háma í
sig eggjahvítuefni úr vatninu og
breyta því í ammóníak, sem er
nauðsynlegt fyrir jurtirnar. En svo
koma aðrir gerlar og háma í sig
ammóníakið og breyta því í salt-
péturssúrt salt, sem er næring fyr-
ir álgurnar. Og enn koma aðrir
gerlar og breyta þessu í köfnunar-
efni, sem er nauðsynlegt fyrir
jurtir og dýr.
Nú er komið hásumar. Lífið í
tjörninni er komið á hástig og bar-
áttan fyrir lífinu er orðin æðis-
gengin. En nú er einmitt sá tími
er hinar stærri lífverur fara að
tímgast. Froskar og salamöndrur
verpa eggjum í langar raðir, þar
sem helzt ber skugga á. Drekaflug-
ur sá eggjum sínum ofan á vatnið.
Mýflugur setjast á vatnið og hlaða
stórum kleggjum af eggjum á strá
og sprek.
Niðri í vatninu stendur varpið
líka sem hæst hjá ýmsum kvikind-
um. Önnur ala lifandi unga, en sum
skifta sér í sífellu. Og bardaginn
hefir aldrei verið jafn óður. Þar
keppist hvert kvikindið við að eta
annað, allir keppast við að búa sig
undir veturinn.
í yfirborði vatnsins sveimar
vatnaskrímslið, sem ekki er nema
svo sem 5 mm á lengd, en er að út-
liti eins og hin illræmdu sjó-
skrímsli. Það er eins og sívalur
belgur með fálmurum og spjótum
fram úr. Það tímgast á undarlegan
hátt, því að afkvæmi þess vaxa út
úr því líkt og kvistir á tré, þangaö
til þeir eru fullvaxnir. Þeir eru
grimmir og gráðugir frá byrjun, og
reyna að rífa foreldri sitt í sig,
enda þótt þeir hafi sjálfir engin
meltingartæki og verði að fá nær-
ingu sína frá foreldrinu.
Skyndilega heyrist skvamp, ein-
hver stór skepna fer á kaf og kem-
ur aftur upp með froskunga og
drekaflugu í gininu. Þetta er stór-
froskurinn og hann er um 20 sm
langur. En það eru lög þarna, eins
og annars staðar, að hver skepna a
sér óvin. Seinna um sumarið verð-
ur stórfroskurinn að láta lífið, því
að þá hefir einhver strákurinn veitt
hann í háf.
Yfir brúna fer endalaus straum-
ur farartækja, þar verður engin
breyting á. En lífið í tjörninni tek-
ur sífelldum breytingum. Nú byrja
vatnajurtirnar að fella fræ og fræ-
in sökkva til botns. Nýir gestir
bætast við. Þúsundir ungra flug-
maura, svífandi í löngum þráðum,
falla nú 1 tjörnina og bíða þar bana,
en fiskar vaka alls staðar til þess
að gleypa maurana, eða flugur, sem
setjast þar.
Um þetta leyti fer og að hefjasi
burtflutningur frá tjörninni. Lirf-
ur drekaflugnanna skríða upp eftii
stráum. Þegar á yfirborðið kemur
svolgra þær loftið og þá streymir
blóð út í hálfgerða vængi þeirra og
eftir stutta stund breiðast þeir ,út
Lirfan er orðin að flugu, sem svíf-
ur léttilega burt og hverfur. Stórar
vatnabjöllur koma úr kafi, skríða
upp á bakkana og taka að grafa sér
bústað í mjúkri moldinni Milljónir
mýflugna klekjast út og dansa þær
á vatninu og verða auðveld bráð
fuglum, drekaflugum og fiskum. t