Lesbók Morgunblaðsins - 01.03.1959, Side 13

LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
109
Og mörg hundruð tegunda af öðr-
um flugum klekjast þá einnig út.
Þær koma syndandi, skríðandi og
stökkvandi og hefjast seinast til
flugs til að njóta hinnar stuttu ævi
sinnar í loftinu.
Allt sumarið er tjörnin slíkt
nægtabúr fyrir alls konar fugla,
þvottabirni, þefdýr og snáka, að
þeir hafast við unnvörpum í ná-
grenni hennar. Og þeir eiga sinn
þátt í að ekki verði offjölgun
þeirra lífvera, sem í tjörninni eru.
Á HAUSTIN
Þegar sumri hallar magnast við-
koman í tjörninni ótrúlega, en að-
eins stuttan tíma. Það eru slím-
dýrin, krabbadýrin og álgurnar,
sem verða að margfaldast, til þess
. að vega upp á móti hinum miklu
vanhöldum næsta vetur. Þannig
tryggir lífið viðhald sitt.
En svo verður skyndilega breyt-
ing á. Öll tímgun stöðvast og burt-
flutningar úr tjörninni hætta
Vatnið í tjörninni verður smám
saman tærara og í því speglast
haustlitir trjánna. Næturnar verða
kaldar.
Þá fellur allur hinn mikli gróður
í tjörninni og hverfur. Fuglarnix
halda suður á bóginn. Þvottabirnir
og þefdýr skríða í híði sín og sofna
þar vetrarsvefni. Moskusrotturnar
hverfa í holur sínar og lifa þar á
þeim birgðum, sem þær hafa safn-
að um sumarið. Froskar og sala-
möndrur hreiðra um sig með visn-
um blöðum undir trjárótum niðri
í vatninu.
Svo fer að myndast ís á tjörninni
og allt líf virðist horfið. En það
leynist niðri í djúpinu og bíður
þess að aftur vori.
— Eg sá til þín í gærkvöldi, æpti
faðirinn ofsareiður framan í dóttur
sína. Og hver var ungi maðurinn, sem
var að kyssa þig?
— Um hvaða leyti var það?
I heimi gerlanna
HÖFUNDUR þessarar greinar er dr. Selman Abraham Waksman.
Kann fæddist í Rússlandi 1888, en fluttist alfarinn til Bandaríkj-
anna 1910 og ætlaði að nema læknisfræði. En úr því varð það, að
hann fór að fást við gerlarannsóknir og innritaðist í jarðræktar-
deild Rutgers háskólans í New Jersey. Síðan fór hann til Kaliforniu,
en hvarf aftur til Rutgers 1918 sem kennari og rannsóknamaður.
Hefir hann með starfi sínu þar orðið mannkyninu að ómetanlegu
gagni.
EG HEFI helgað líf mitt rannsókn
á gerlum, þessum örsmáu lífverum,
sem hafa úrslitaþýðingu fyrir líf
manna, dýra og jurta.
Eg hefi rannsakað eðli þeirra,
lifnaðarháttu og hvernig þeir geta
orðið manninum bæði til góðs og
ills. Eg hefi rannsakað vöxt gerl-
anna, viðkomu þeirra, á hverju
þeir lifa og það sem út af þeim
gengur.
Eg hefi athugað skaðsemi sumra
gerlategunda og gagnsemi annara.
Eg hefi kappkostað að nota hina
gagnlegu gerla, sem kallaðir eru
„saprophytes", til þess að eyði-
leggja hættulegu gerlana, sem kall-
aðir eru „parasites“. Eg hefi kynnt
mér baráttuna milli þeirra, og eg
hefi látið hana fara fram í tilrauna-
stofu í þeim tilgangi að ná í efni,
sem nota mætti til lækninga á
mannlegum sjúkdómum, sem eng-
ar varnir voru gegn áður, og þann-
ig auka heilbrigði og vellíðan mann
-anna.
Gerlar hafa margvísleg áhrif á
manninn, allt frá vöggu til grafar,
og jafnvel lengur, því að þeir eyða
líkamsleifunum. Gerlarnir eru oss
alls staðar nálægir. Þeir eru í lík-
ama vorum, í matnum sem við et-
um, í fötum vorum og vistarverum,
í jarðveginum undir fótum vorum,
í vatninu sem vér drekkum og böð-
um oss í. Þeir eru alltaf viðbúnir
að hjálpa oss, eða eyðileggja oss.
Það er hending hvort verður of-
an á.
Fram að þessu hefir almennings-
álitið talið alla gerla óvini mann-
kynsins. Hafa þeir kannske ekki
valdið drepsóttum eins og lungna-
bólgu, taugaveiki, svartadauða og
kóleru, bólusótt, berklaveiki, löm-
unarveiki, inflúensu og gulu hita-
sóttinni, sem hafa verið verstu
plágur mannkynsins? Og eru ekki
dæmi þess að einn gerill hefir get-
að eyðilagt uppskeru? Það hefir
svo aftur leitt af sér hungursneyð
og flótta úr landi, og má þar nefna
kartöflusýkina í írlandi fyrir rúmri
öld.
Menn hafa ekki gert sér greih
fyrir því, að á móti hverjum hættu-
legum gerli koma tylftir af gagn-
legum gerlum. Ef þessir gagnlegu
gerlar væru ekki, væri hvorki til
matur né drykkur, og án þeirra
mundi hver lifandi vera deya. Æðri
lífverur, svo sem menn og dýr,
gæti ekki verið til, ef gerlarnir
væri ekki, og ekki mundi heldur
neinn jarðargróður þrífast.
o----/----o
Eg hlaut menntun mína í jarð-
yrkjuskóla og eg hefi mestan hluta
ævinnar unnið hjá stofnun, sem
hefir það markmið að bæta jarð-
veg og auka uppskeru. Þess vegna
hefi eg fengist við rannsóknir á
gerlum í moldinni, þar sem þeir
ráða jarðargróða, hvort sem um
ræktað land eða óræktað er að
ræða. Eg hefi því rannsakað hina
gagnlegu gerla. En smám saman
t
f