Lesbók Morgunblaðsins - 01.03.1959, Blaðsíða 14

111
komst eg aS því, eins og margir
aðrir, að hægt er að hafa önnur
not af þessum gerlum heldur en
aðeins að auka gróður jarðar. Á
meðal þeirra eru gerlar, sem ráðast
á hina hættulegu gerla og hafa
þannig orðið til mikillar blessunar.
í hverri örlítilli moldarögn
eru margar miljónir gerla, sem
skiptast í þúsundir tegunda eða
flokka, og síðan í margar undir-
deildir, sem menn hafa gefið nöfn
til hægðarauka.
Gerlar, sem hafast við í mold,
lifa þar saman án þess að ein teg-
und útrými annari algjörlega, og
án þess að einhver ein tegund
verði þar drottnandi.
Þegar eg nú horfði í smásjánni á
þessa iðandi gerlaveitu, sá hvernig
mygluþræðir og „actinomysetes“
(sveppar) voru innan um gerlana,
og að fyrstlingar komu þar og ým-
ist átu gerlana eða létu þá afskipta-
lausa, gat eg ekki annað en dáðst
að og undrast furðuverk náttúr-
unnar. Hér voru í einum dropa af
vatni eða örlítilli mold, fleiri lif-
andi verur og miklu misjafnari inn-
byrðis, heldur en íbúar í stórborg.
svo sem eins og New York. Og all-
ur þessi aragrúi virtist lifa þarna
í sátt og samlyndi. En þegar ég
blandaði örlitlu af kjötseyði í mold-
ina, sá eg í smásjánni að það hafði
sérstakar afleiðingar eftir efni
seyðisins og næringargildi. Þegar
nóg var um næringu, stækkuðu
gerlarnir og tímguðust að vissu
marki. Síðan fóru þeir að drepast
og sumir hrundu niður. Ef lítið var
um næringarefni, var viðkoman
minni, en helt jafnt og þétt áfram.
Þar var auðséð að gerlarnir höfðu
ekki illt af þessu. Þegar aðeins var
um næringarefni að ræða, sem all-
ar tegundir gerlanna gátu ekki not-
að, svo sem pappír og „cellulose"
þá þrifust aðeins þeir gerlar, sem
gátu lifað á því, en hinir þrifust
ekki og tóku að hverfa.
LESBÓK MORGÍTNBLAÐSINS
Sumir gerlar framleiddu eitt-
hvert efni, sem virtist breyta fæð-
unni, sýra hana eða draga úr ildi
hennar. Þetta hafði þau áhrif á
aðra gerla, að sumir þrifust miklu
betur en áður, en aðrir vesluðust
upp. Meðal þeirra efna, sem ýmsir
gerlar framleiddu og höfðu áhrif á
vöxt og viðgang annara gerla, voru
það sérstaklega tvö, sem eru stór-
merkileg og hafa nú haft ófyrirsjá-
anleg áhrif í þá átt að bæta heilsu
manna og halda sjúkdómum í
skefjum.
Annað þessara efna eru „vitamín
-in“, hitt „antibiotics“.
o-----/----o
Hvað eru svo þessi efni? Hvern-
ig höfðu þau áhrif á líf gerlanna?
Hvers vegna voru þau framleidd?
Hvernig var hægt að nota þau til
þess að verjast sjúkdómum og efla
heilbrigði mannkynsins?
Það var árið 1939 að eg fór fram
á það við forstjóra tilraunastöðv-
arinnar, að mér væri leyft að hag-
nýta þá reynslu, sem eg og sam-
starfsmenn mínir höfðum aflað oss
til þess að ganga úr skugga um,
hvort ekki væri framkvæmanlegt
að nota gerla úr jarðvegi til þess
að herja á sýkla. Þrennt var það.
sem hvatti mig til þessa: 1 fyrsta
lagi athuganir mínar, í öðru lagi
vegna þess, að einn af fyrverandi
lærisveinum mínum, René Dubos,
hafði þá nýlega sannað að jarðgerl-
ar gátu framleitt efni sem hafði
furðuleg áhrif á sýkla, og í þriðja
lagi vegna þess, að ný heimsstyrj-
öld var yfirvofandi og þá mundi
þurfa á nýum ráðum og aðgerðum
að halda til þess að hefta farsóttir
og drepsóttir.
Að fengnu leyfi forstjórans,
sneri eg mér þegar að því að rann-
saka hvaða áhrif jarðgerlar hefðu
á sýkla, og hvernig hægt væri að
komast yfir það efni, sem þeir
framleiddu, eða „antibiotics“.
)
t
Árið 1940 flutti eg erindi í Natio
nal Academy of Sciences í Washing
-ton og komst þá meðal annars svc
að orði: „Gerlar, sem valda sjúk-
dómum í mönnum og skepnum,
lenda í jarðveginum, annaðhvort
með hægðum eða líkum. Líti mað-
ur nú á það hve lengi dýralíf og
jurtalíf hefir þróazt á jörðinni og
hver ókjör af sýklum hafa þess
vegna borist niður í jörðina á þeim
tíma, þá hlýtur maður að undrast
hve jörðin ber lítið í skauti sínu af
sýklum, sem hættulegir eru mönn-
um og dýrum.
Nákvæm leit hefir farið fram á
sýklum í jarðvegi, og niðurstaðan
hefir orðið sú, að þeir geti ekki lif-
að þar lengi. Ástæðunnar til þess er
að leita hjá öðrum gerlum í mold-
inni, því að þeir útrýma hinum
hættulegu sýklum á skömmum
tíma“.
Seint á árinu 1941 og fyrri hluta
árs 1942 var það orðið augljóst að
vér vorum hér á braut nýrra vís-
inda, og að mörg efni mundu finn-
ast er hefðu svipaða eiginleika.
Þetta byrjaði með því, að „grami-
cidin“ var uppgötvað 1939, „penic-
illín“ enduruppgötvað 1940, og
sama árið fundum vér „actinomy-
cín“. En brátt bættust fleiri í hóp-
inn. Og að áskorun ritstjóra nokk-
urs, stakk eg upp á því 1941, að
sameiginlegt heiti fyrir allt þetta
skyldi vera „antibiotic“. Því vai
óðar vel tekið, og nafnið varð þeg-
ar á hvers manns vörum.
Þegar ég lít nú til baka og virði
fyrir mér þær framfarir, sem orðið
hafa í þessum nýu vísindum, sem
segja má að byrjað hafi fyrir fjór-
tán eða fimmtán árum — þótt ræt-
ur þeirra nái miklu lengra aftui
í tímann — þá er eg alveg undr-
andi út af þeim miklu framförum,
sem orðið hafa.
Almenningur hefir tekið með
fögnuði þeirri uppgötvun, að góðir
gerlar geta unnið bug á slæmum