Lesbók Morgunblaðsins - 28.02.1960, Síða 5

LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
105
Nokkur fornaldardýr
sem liðin eru undir lok
1. Cephalaspis. Þessi einkenniiegi
fiskur var uppi fyrir nær 300 miljón-
um ára. Hann hafðist aðallega við í
árósum, en gekk þó upp í ár og vötn.
Hann var um 4—18 þumlungar á lengd
og hafði beinkraga á höfði.
2. Plesiosaurus. Þetta var risaeðla,
sem hafðist við í vatni á jura- og krít-
artímabilunum, eða fyrir 60—115 milj-
ónum ára. Nokkrar tegundir af henni
eru kunnar, og er stærðin frá 3—30
fet. Hún var með bægsli og á stærstu
tegundunum voru þau allt að 6 feta
löng. Hún synti mjög hratt og var snör
í snúningum. — Suniir halda að hið
nafntogaða skrímsli í Loch Ness sé af-
komandi hennar.
3. Ichthyosaurus eða fiskeðlan, var
einkennileg skepna. Hún hafði vöxt
sem fiskur, en fram úr hausnum stóð
langt nef, líkast fuglsnefi. Hún var með
sporð, en auk þess fjóra hreyfa líkt og
selur. Augun voru stór og umhverfis
þau var beinhringur þeim til hlífðar.
Hún át allt sem að kjafti kom. Senni-
lega hefir hún hafzt við víða í höfum
og var mismunandi að stærð, minnstu
tegundirnar um 2 fet á lengd, en þær
stærstu um 40 fet. Að öllum líkindum
hefir hún fætt lifandi afkvæmi.
4. Mammút. Heimkynni hans voru
á norðurhveli jarðar, og hann var kaf-
loðinn. Sumir hafa kallað hann „Dýra-
konung ísaldar", en hann mun þó ekki
hafa verið stærri en indverski fíllinn,
sem honum er skyldastur.
5. Tigrisdýrið „Saxtanni“. Kunnugt
er að dýr þetta hefir verið uppi á Mio-
cene-öld og fram á Pleistocene-öld
(fyrir 28—1 miljón árum). Það var
á stærð við Ijón. 1 efra skolti hafði það
tvær ógurlegar vígtennur, 7 þumlunga
langar, og af þeim dregur það nafn.
Kjálkar voru þannig, að það gat glennt
ginið nóg til þess að hafa full not af
þessum tönnum. Þetta var eitthvert
ógurlegasta rándýrið, sem uppi var á
þeim tíma, en það er þó ekki réttnefni
að kalla það tigrisdýr.
6. Moa-fuglinn var á Nýa-Sjálandi
og er skammt síðan hann varð aldauða.
Maori-menn útrýmdu honum og menn
ætla að það hafi verið skömmu áður
en Cook kom til Nýa-Sjálands 1769.
Fuglar þessir höfðu enga vængi og
gátu því ekki flogið, fremur en strút-
urinn. Þeir voru skrokkmeiri og stærri
en strútarnir, oft 11 fet á hæð.
7. Dodo-fuglinn. Hann var á eynni
Mauritius. Portúgalar fundu eyna árið
1505 og var hún þá óbyggð og hafði
aldrei nokkur maður átt þar heima.
Ekki námu Portúgalar eyna, en Hol-
lendingar settust þar að 1598. Og um
einni öld síðar höfðu menn algjörlega
útrýmt Dodo-fuglunum, enda voru þeir
ófleygir, en þóttu ágætir til átu og
mikið búsílag í þeim.
8. Diplodocus. Þetta var ein af risa-
eðlunum og gat orðið 90 fet á lengd og
16 fet á hæð. Hún var grasæta og hafð-
ist við í flóum og vötnum, þar sem
mikill vatnagróður var. Þungt hefir
hún stigið til jarðar, því að hún vóg
um 30 lestir. Höfuðið var lítið og tenn-
ur smáar. Einkennilegt var það, að
nasaborurnar voru ofan á höfuðskel-
inni.
9. Triceratops. Þessi skepna var
uppi á ofanverðri krítaröld og var
jurtaæta, þótt hún væri all-vígaleg
ásýndum. Hún var um 25 fet á lengd
og 19 fet á hæð. Hausinn var 6 feta
langur og á honum voru þrjú geisi-
mikil horn, eitt á trjónunni og svo sitt
yfir hverju auga. Aftan á hausnum
var gríðarmikill hornkambur, og
trjónan var úr homi.
10. Tyrannosaurus. Leifar af þess-
ari risaeðlu hafa iundizt í jarðlögum
frá jura-tímabilinu í Bandaríkjum.
Hún var hið grimmasta rándýr og lifði
aðallega á þeim eðlum, sem voru gras-
bítar. Lengd hennar var um 47 fet frá
tranti aftur á lialabrodd. Hún gekk á
afturfótunum, því að íramfætur voru
mjög litlir, en á þeim voru þó vold-
ugar klær.