Lesbók Morgunblaðsins - 28.02.1960, Síða 6

106
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
Salt-
ÞAÐ eru ekki mörg af gæðum
jarðarinnar nauðsynlegri heldur
en saltið. Mannkynið mundi deya,
ef það fengi ekki salt, og flest dýr
mundu fara sömu leiðina. Fyrir
mörgum öldum var það viður-
kennt, að lífið mundi smám saman
kvolast úr mönnum, ef þeir fengi
ekki salt. Fæstir gátu lifað lengur
en mánuð, ef þeir fengu ekkert
salt, og það var hryllilegur dauða-
dómur, ef mönnum var refsað með
þvi að saltið var tekið frá þeim.
Nú er ekki um það hugsað að
refsa mönnum þannig, heldur er
nú kappsamlega unnið að því að
rannsaka, hvernig saltið muni geta
varnað sjúkdómum eða læknað þá.
Læknum er það kunnugt, að salt
í líkamanum örvar starfsemi
nýrnahettanna, en það er einnig
alkunnugt ráð við nýrnaveiki að
draga úr saltnotkun. Langt er síð-
an fólk í heitum löndum uppgötv-
aði hver áhrif saltið hefir á heils-
una. Þar verða menn að neyta
meira salts en venjulegt er, til
þess að vega upp á móti því hve
mikið salt skolast úr líkamanum
með svita. Mönnum er síður hætt
við að örmagnast eða fá sólsting,
ef þeir gæta þess að fá sér auka-
skammt af salti Sama máli er að
gegna um menn, sem vinna erfiðis-
vinnu, eða þar sem mikill hiti er
á vinnustað, og þeir svitna mjög
mikið. Vanræki þeir að bæta upp
saltskammt sinn, eiga þeir á hættu
að fá krampa. Vegna þessa hafa
verið búnar til sérstakar salttöflur,
sem kryddaðar eru einhverju
bragðbætandi. Þessar töflur reynd-
Mauðsynlegt fyrir heilbrigði
Þýðingarmikið hráefni
ust vel verkamönnum í stáliðnað-
inum, þegar þar var mest að gera
á dögum seinni heimsstyrjaldar-
innar. Og vegna hins góða árang-
urs, er nú öllum verkamönnum í
stálverksmiðjum ætlaður sérstak-
ur saltskammtur á hverjum degi.
Margar skepnur finna af innri
hvöt, að salt er þeim nauðsynlegt.
Tilraunir hafa sýnt, að hundar geta
ekki lifað nema svo sem þrjár vik-
ur, ef þeim er meinað að fá salt.
Og kýr og kindur þurfa að fá sinn
saltskammt, ef þær eiga að vera
heilbrigðar og gera fullt gagn. Rán-
dýr þurfa líka á salti að halda, en
þau fá það úr bráð sinni.
----o----
Þá hefir saltið ekki minni þýð-
ingu fyrir iðnað nútímans, og
notkun þess þar eykst stöðugt og
á æ fleiri sviðum. Allir vita hvern-
ig það er notað til þess að varna
því að matvæli skemmist. En það
er líka notað við framleiðslu á
gleri og aluminium. Og 1 efnaiðn-
aðinum fer notkun þess sívaxandi.
Það er notað til sápugerðar og til
þess að hreinsa fituefni; það er
notað í þvottaduft og bleikju, skor-
dýraeitur, sveppaeitur og tilbúinn
áburð. Það er notað til þess að
hreinsa drykkjarvatn, og það er
notað við pappírsgerð.
Notkun salts í heiminum fer
stöðugt vaxandi, og að sama skapi
eykst framleiðsla þess. Talið er að
mannkynið noti nú um 20 miljónir
smálesta af salti á ári.
í fornöld var salt mjög dýrmætt,
enda oft langsótt. Rómverjar hinir
fornu guldu hermönnum sínum
sérstaka saltpeninga, sem þeir
kölluðu „salarium“ (af því er
dregið enska orðið salary, sem þýð-
ir kaup eða laun). Einhver elzti
vegur í Ítalíu var kallaður Via
Salaria, vegna þess að eftir honum
fóru allir flutningar á salti.
Forn siður var það að „eta salt“
með einhverjum, og var það tákn
heilagrar vináttu. Þessi siður tíðk-
ast sums staðar enn í Austurlönd-
um.
Á miðöldum fóru virðingarsæti
í veizlum eftir því, hvort menn
sátu nærri eða fjarri saltinu.
Sums staðar í heiminum er salt
enn talið dýrmætara en pening-ir
Þrír innlendir verkamenn í Burma,
sem unnu að kirkjusmíð, vildu
heldur fá salt en peninga fyár
starf sitt, og þeir létu sér nægja
tvö pund af salti hver fyrir margra
daga vinnu. Víða er enn erfitt að
ná í salt. Tíbetbúar verða að ,fara
yfir fjöllin“ til þess að ná sér í salt,
og koma heim með fáein pund á
bakinu. Um eyðimörkina Sahara
fara árlega sérstakar úlfaldalestir
með salt. Timbuktu var um eitt
skeið mesta saltborgin í Afríku og
safnaði miklum auði af saltverslun.
Þar var þá menningarmiðstöð og
gríðarmikil bókasöfn.
----o----
Seinustu 15 árin hafa jarðvegs-
fræðingar unnið að því að rann-
saka hvernig salt geti bætt jarð-
veg og uppskeru. Þessar rannsókn-
ir hafa meðal annars leitt í ljós, að
ef stráð er 300—400 pundum aí