Lesbók Morgunblaðsins - 05.02.1961, Blaðsíða 5

LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
57
Úr lífi alþýðunnar;
ELLA-MÁUÐ
Eftir Hón Sigfússon, Ærlæk
FRÁ VORI 1892—94, var vinnu-
maður á Ærlæk hjá þeim hjónum
Sigfúsi Einarssyni og Oddnýju Jó-
hannesdóttur, er þá bjuggu þar.
Hét hann Elías og var Jónsson.
Mun hafa verið fæddur á Árholti,
í kringum 1870. Hjá foreldrum sín
um ólst hann upp og síðar vanda-
lausum, í sárri fátækt og mun í
æsku hafa verið með beinkröm,
sem hann bar menjar um alla ævi
síðan, því hann var með knýttar
og bæklaðar hendur. Var hann því
aldrei fullfær til allrar vinnu eða
neinn afkastamaður. En natinn
var hann við að gæta kinda og
góður yfirstöðumaður, en í þá
daga tíðkaðist að standa hjá fé í
haga, ef beitt var og nokkuð að
veðri. Elías var því frekar eftir-
blinda amtmannsins11, Bjarna
Thorsteinsson, þar er nú símstöð-
in. Nyrzt var úti á horni Vallar-
strætis Kvennaskólinn, nú Sjálf-
stæðishúsið. Milli þessara húsa
og húsanna við Aðalstræti var op-
ið svæði norðan frá Vallarstræti
suður að kirkjugarði, 52 álna
langt og 10 álna breitt. Þetta
svæði hafði stiftamtmaður af-
hent bænum undir væntanlega
götu, framlengingu Veltusunds
suður að tjörn. En það var svo
sem ekki komið að því að Veltu-
sund væri framlengt, og þess
vegna var þessi spilda leigð hin-
um og öðrum til kartöfluræktar.
Meira.
sótt hjú, enda húsbóndahollur,
notinvirkur og trúr í bezta lagi.
Eignir átti Elías litlar nema kind-
ur, sem hann hafði á kaupi sínu
og gáfu honum dálitlar tekjur.
Þær munu hafa verið um 20 alls.
Almennt var Elli, en svo var
hann oftast nefndur, talinn frem-
ur einfeldningur, en þó er mér
næst að halda, að hann hafi verið
í meðallagi gefinn, ef hann hefði
hlotið sæmilegt uppeldi, en því
var ekki að heilsa, því engrar
hafði hann notið uppfræðslu nema
aðeins það allra minnsta, sem
komist var af með til að ná ferm-
ingu.
Þegar hér var komið sögu, var
EIli rúmlega hálfþrítugur og
vinnumaður á Ærlæk, eins og áð-
ur segir. Samtíða honum þar var
kvenmaður einn á bezta aldri, er
Kristín hét og var Gunnarsdóttir,
kölluð Krita. Ævi hennar hafði
verið svipuð og Ella, nema ef til
vill enn hörmulegri, ef verra gat
verið. Ung hafði hún misst móður
sína. Var umkomuleysið sárt, en
fátækt og allsleysi fram úr hófi,
en uppfræðsla engin. Enda var
hún á hrepp eftir að faðir hennar,
Gunnar á Smjörhóli lézt, og sjálf-
sagt haft misjafna aðbúð.
Fram að þessu höfðu menn
gjört sér lítið títt um hagi þeirra
Ella og Kritu, og saga þeirra lítið
skráð á bókfell. En nú verður
snögg breyting á þessu. Það sem
sé gerist sá atburður, sem bæði
fyrr og síðar hefir átt sér hlið-
stæður, án þess að allt hafi verið
sett á annan endann. En það var
það, að Krita verður þunguð af
völdum Ella. Eins og ærlegum og
góðum föður sómdi, hafði Elli
nauðsynlegan undirbúning vegna
þessarar væntanlegu barnsfæðing-
ar. Meðal annars var hann búinn
að útvega dvalarstað handa barn-
inu o. s. frv., enda hefði Elli vel
haft sig fram úr því, að ala upp
barnið af sjálfsdáðum. En þetta
átti ekki þannig að fara. Réttvísin
tók ráðin af Ella og stjórnaði af
meiri vizku og líklega réttlæti.
Einhvern nasaþef fékk hrepp-
stjórinn, sem þá var Björn Jóns-
son í Sandfellshaga, af því hvern-
ig komið væri, og hans fyrstu við-
brögð voru þau, að skipa ljós-
móðurinni í sveitinni að rannsaka
málið. Man eg að ljósmóðirin kom
að Ærlæk og sló sér fljótlega á tal
við Kritu og lét talið berast að
klæðnaði hennar; spurði meðal
annars hvort hún væri í vaðmáls-
skyrtu, en Krita sagðist vera í
léreftsskyrtu næst sér. Því vildi
yfirsetukonan ekki trúa og þrátt-
uðu þær um þetta nokkra stund,
þangað til Krita stóðst ekki mátið
lengur og til að sanna mál sitt
reif skyrturnar upp um sig. En
yfirsetukonan athugaði það sem
yfirvaldið hafði fyrirskipað.
— O —
Hér kemur útdráttur úr dóms-
málabók Þingeyjarsýslu, frá þeim
tíma, um þetta Ella-mál:
Árið 1893, þriðjudaginn 18. júlí,
var réttarhald að Ærlæk, til að
hefja rannsókn í tilefni af bréfi
hreppstjórans í Skinnastaðahreppi,
dags. 15. júní sama ár. Segir þar
að Elías sé 27 ára gamall, hafi
flutzt vistferlum í Ærlæk 1892.
Játar Elías að hafa haft samræði
við KristínU;