Lesbók Morgunblaðsins - 01.04.1962, Blaðsíða 5

ARFTAKI PASTERNAKS?
andi „ungu reiðu mannanna" í Eng-
landi, höfunda eins og Kingsley Amis,
John Osborne og John Wain, en nokk-
ur af verkum þeirra höfðu þá nýlega
verið þýdd og gefin út í Moskvu. En
Framh. á bls. 9.
Eftir
Alan Moray Williams
ALAN Moray Williams er
brezkur rithöfundur og
blaðamaður, sem síðustu
árin hefur birt f jölda greina
um rússneskar bókmennt-
ir og menningarmál í ýms-
um þekktum blöðum
Evrópu, m. a „News Chron-
icle“ í Bretlandi, „Die
Welt“ í Þýzkalandi, „Dag-
ens Nyheter“ í Svíþjóð,
„Morgenbladet“ í Noregi og
„Helsingin Sanomat“ í
Finnlandi. Hann hefur áður
birt greinar í Morgunblað-
inu. Alan Moray Williams er
bróðir frú Barböru Árna-
son listmálara.
Ý bókmejmtadeila hefur
I brotizt út í rithöfunda-
samtökunum í Moskvu, sem fyrir
þremur árum gerðu Boris Paster-
nak brottrækan vegna skáldsögu
hans, „Sívagó læknir“.
í þetta sinn er deilt um ungan
höfund, Évgeny Évtúsénkó, sem er
27 ára gamall og þekktastur allra
yngri ljóðskálda í Sovétríkjunum.
í nóvember s.l. kölluðu kommún-
ískir gagnrýnendur Évtúsénkó
„heimsborgaralegan dverg sem ræg-
ir rússnesku þjóðina“, eftir að dag-
blaðið „Literatumaja Gazeta“ í
Moskvu hafði birt eftir hann ljóð,
sem hann nefndi „Babi Jar“,
Évtúsénkó les ljóð sitt, „Babi Jar“, fyrir framan styttuna af ljóðskáldinu
Majakovský í Moskvu.
B abi Jar er nafnið á gljúfri einu
í nánd við Kiev, þar sem þús-
undir rússneskra gyðinga voru drepn-
ar af Þjóðverjum í seinni heimsstyrj-
öld. í ljóði sínu heldur Évtúsénkó þvi
fram, að gyðingahatrið blómgist enn í
sjálfum Sovétríkjunum og hvetur til
baráttu gegn því,
f stuttu ljóði, sem borizt hefur til
Vestur-Evrópu, hefur hann varið sjón-
annið sín og sakað aðra sovézka rit-
höfunda um „hraklega ragmennsku“.
Ljóðið, sem er ort með rími og hljóð-
stöfum, hefur ekki enn verið birt í
sjálfum Sovétríkjunum, en þýðing á
því birtist með einhverjum leyndar-
dómsfullum hætti í pólska dagblaðinu
„Polityka" í Varsjá.
Orðrétt þýðing á ljóðinu hljómar eitt-
hvað á þessa leið:
„Þeir segja við mig: „Þú ort hugrakkur,
ungi vinur!“
Það er ekki satt!
Af hugrekki hef ég aldrei átt ofgnótt.
Mér fannst bara ósaemilegt
að þurfa að sökkva
niður í hraklega ragmennsku starfs-
bræðra minna.
Ég reyndi ekki að hrista vcröldina á
grunni sínum.
Ég skrifaði bara —
skrifaði hvað? Ég skrifaði ekki upp-
ljóstranir:
fburðurinn olli mér hlátri;
ég gerði það sem var svikið að athlaegi.
Ég reyndi að segja það sem ég hugsaði
fullkomlega heiðarlega.
Einhvern tíma mun framtíðin rifja upp
(og skömmin mun valda sviða,
þegar níðingsskapurinn og hræsnin eru
úr sögunni)
þessa merkilegu,
mjög merkilegu tíma,
þegar „hugrekki“ var notað sem heiti
á einfaldri mannlegri ráðvendni.“
S agt er í Moskvu, að meðlimir
sovézku rithöfundasamtakanna hafi tek-
ið mjög eindregna afstöðu með og móti
Évtúsénkó. Meðal þeirra sem verja
hann er Alexander Tvardovsky, ritstjóri
rússneska bókmenntatímaritsins „Novy
Mir“, sém nýlega birti allmarga kafla
úr æviminningum sovézka rithöfundar-
ins Ilja Ehrenburgs.
Évtúsénkó, sem er bóndasonur frá
Síberíu, er smávaxinn, bjartur yfirlit-
um og sérlega laglegur ungur maður.
Hinar miklu og almennu Vínsældir
hans meðal sovézkra lesenda stafa með-
fram af þeim ljóðum, sem ráðast á
„nédóstatki“ (skortinn) í Sovétríkjun-
um á skeiðinu eftir dauða Stalíns, þeg-
ar rithöfundum var gefið töluvert frelsi
til að tjá hinar almennu kvartanirmeð
tilliti til fyrirbæra eins og húsnæðis-
eklu, sleifarlags skriffinnskunnar og
Iiaftanna sem yfirvöldin lögðu á ferða-
lög sovétborgara til annarra landa.
egar ég hitti Évtúsénkó árið
1960 og átti við hann samtal fyrir
Lundúnablaðið „News Chronicle“, lét
hann á sér skilja að hann væri aðdá-
AÐ vœri sennilega merTci-
legt rannsóknarefni, eins og sagt er,
þegar menn nenna ekki aö kafa
dýpra, hvers vegna smásagan á
ekki meiri vinsœldum aö fagna
meöal íslenzkra lesenda en raun
ber vitni. Ég hef fyrir mér orö
ýmissa bókaútgefenda um, aö von-
lítiö sé aö gefa út smásagnasöfn,
því þau standi sárasjaldan undir út-
gáfukostnaöi. Menn líta helzt ekki
viö slíkum bókum, jafnvel þó þœr,
fái góöa dóma gagnrýnenda.
Þetta er því
merkilegra
sem smásagan
er í miklum
metum meöal
bókmennta-
þjóöa, e n d a
tálin eitt hnit-
miðaösta og
listrœnasta
form óbundins
máls. Margir
snillingar
heimsbók-
menntanna eiga frœgö sína þessu
knappa og þó mœlska formi aö
þakka.
ra
Orsakanna til deyföar íslendinga
gagnvart smásögunni er eflaust
víöa aö leita. Ein þeirra gœti veriö
sú, aö hér hefur þetta form verið
raektaö meö of einhœfum hœtti og
fyrir bragöiö oröiö flatt og safa-
snautt. íslenskir lesendur hafa
vanizt því, aö smásögur séu aö
meira eöa minna leyti þœttir af
skringilegum körlum og skrítnum
atburöum, þ.e.a.s. lýsingar á ýms-
um fyrirbœrum daglega lífsins, ekki
ósvipaöar velsömdum blaöagrein-
um. Þaö vantar tíöum sálina eöa
hinn skáldlega merg í slíkar frá-
sagnir. Þœr veröa of beinar og
blátt áfram, ekkert látiö ósagt, ekk-
ert sem vekur grun, eftirvœntingu
eöa órœöan enduróm í sál lesand-
ans.
Nú er þaö vitaö mál, aö ekki er
til nein einhlít formúla um, hvernig
semja skuli skáldverk, enda fer því
fjarri aö állar íslenzkar smásögur
séu sama marki brenndar. En hefö-
in, sem ég nefndi, er álltof álmenn
meöal íslenzkra höfunda og stend-
ur þeim sýnilega aö einhverju
leyti fyrir þrifum. Þess vegna
þyrfti að breyta henni eöa a.m.k.
veita henni í frjósamari og fjöl-
breytilegri farvegi.
Nokkrir yngri höfundar hafa
meö merkilega góöum árangri leit-
azt viö aö fœra út kvíar íslenzku
smásögunnar meö því aö gera hana
innhverfari og margrœöari, meö
því aö kafa undir yfirborö hluta
og atburöa og fá fram þaö innra
samhengi sem oft leynist undir
því. Er nú fcomiö til kasta lesenda
aö bregöast vel viö þessari viöleitni
og ýta undir hana meö því aö
kaupa bœkur þessara höfunda og
fylgjast meö þróun þeirra. Þaö
mundi veröa þeim sjálfum örvun
og íslenzkum bókmenntum orku-
gjafi, þvi bókmenntir lifa nú einu
sinni fyrst og fremst á lesendum
og fyrir þá.
s-a-m.
5 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS