Lesbók Morgunblaðsins - 01.04.1962, Blaðsíða 16

MCHELANGELO ANTONION
1 ANNAÐ sinn frá lokum
síðari heimsstyrjaldar
heinast augu heimsins að ítalskri
kvikmyndagerð, sem rennur nú
annað skeið endurreisnar frá því
að ítalskir kvikmyndahöfundar
gátu hrist af sér klafa fasistiskr-
ar kúgunar, sem drap í dróma
alla sjálfstæða listsköpun á stríðs
árunum. Úr rústum stríðsins reis
nýraunsæisstefnan (neo-realism-
inn) undir merkjum manna eins
og Kosselinis og De Sica. Með
myndum eins og RÓM, ÓVAR-
INNI BORG og REIÐHJÓLA-
ÞJÓFNUM komu þeir, sýndu og
sigruðu.
Ævintýrið (L’Avventura). Monica
Vitti leikur yfirstéttarstúlkuna Clau-
diu, sem örvæntingarfuH berst við
þær heitu tilfinningar sem hún ber
tU unnusta horfinnar viakonu sinnar.
En nýraunsæisstefnan átti
sér skamman aldur og Rosselini
og De Sica gera líklega ekki
fleiri snilldarverk. Athyglin bein-
ist nú að nýjum mönnum, arf-
tökum þeirra, Fellini, Visconti og
Antonioni. Fellini mun þeirra
kunnastur hér á landi. En þó að
Antonioni sé nú einn fremsti leik-
stjóri ítala, hefur engin af mynd-
um hans verið sýnd hér á landi,
þó full ástæða væri til. Er von-
andi að þessi þáttur um hann
verði íslenzkum kvikmyndahúsa-
eigendum hvatning til að bæta
úr þeirri vanrækslu.
Michelangelo Antonioni tilheyrir
sömu kynslóð og Visconti. Á sama
tíma og Visoonti vann að Ossess-
ione árið 1942, fyrstu miyndinni, setm
bendir í átt til nýraunsæisstefnuínn-
ar, er Antonioni að gera sina fyrstu
mynd, Genta del Po, heimildarmynd
um ána Pó og fólíkið sem býr og
starfar á bökkum henmar. Þar kemur
strax fram harmleikur mannlegrar
einangrunar og einmanaleika, sem
síðar einkennir svo verk Antonionis,
undirstrikaður af dapurleik lands-
lagsins umhverfis Pó. Fyrsta leik-
mynd hans er Cronaca di un amore
(Ástarsaga), og fjallar um mann
sem fellir á ný ástarhug til fyrrver
andi hjákonu sinnar. Síðar stóð hann
í sífelldri baráttu fyrir því að fá að
gera þær myndir sem hann óskaði,
þar á meðal Le Amiche (Vinkonum
ar), sem hlaut Silfurljónið í Feneyj-
um 1955 og II Grido (Opið), gerð
árið 1957 og er nær eina stórverkið
gert á krepputimum ítalskrar kvik-
myndalistar á árunum 1955—’59.
í Cannes 1960 hlaut Antonioni sér-
stök verðlaun fyrir L’Avventura
(Ævintýrið) og „fyrir framlag hans
til að leita nýrrar tjáningaraðferðar
í kvikmyndum“. En áharfendur í
Cannes, flestir túristar og flötaku-
dót, sem oft hefur sett leiðan svip á
kvikmyndahátíðir þar, kunnu ekki
að meta sliikt framlag. Þeir bjugg-
ust við nýrri sensasjón eftir La Dolce
Vita og Rocco, en ekki rólegum og
stóratburðalausum stál Antonionis.
Ruddaleg fraimkoma þeirra, blístur
og öiskur, fékk mjög á þennan til-
finningaríka og viðkvæma listamann,
sem táraðist í heiðurssæti sínu. En
þegar myndin var sýnd í París hlaut
hún aðrar viðtökur. Áhugi og hrifn-
ing áhorfenda sópaði burt biturleik-
anum úr huga hans.
Antonioni virðist vera sá leikstjóri
sem einna mest lætur sig varða gildi
samtíðar sinnar. í myndum hans er
grundvallarlögmáilið hin óhjákvæmi
lega einangrun mannsins. Og ástin,
það eina sem getur brotið niður múr
þessarar einangrunar, er aðeins sitund-
arástriða er færir skammivinna ham-
ingju. En við verðum að komast inn
fyrir þennan múr sem umlykur per-
sónuleika okkar, segir Antonioni, til
þess að vita hvað raunverulega hrær-
ist dýpst í hjarta mannsins. Fyrir
honu-m eru orð og athafnir oft ein-
ungis yfirborðsmennska, það sem býr
að baki orðanna og athafnanna er
hið raunverulega. Styrkur Antoni-
onis liggur í hæfileika hans að sýna
á tjaldinu tilfinningar og hugsanir
manneskjunnar á cinfaldan og knýj
andj hátt. Antonioai er landkönnuð-
ur i innri veröld tilfinninganna.
Hann dregur upp mynd af óstöðug-
leik þeirra og varpar fram þeirri
spurningu hvort við í raun og veru
kunnum að elska: hvar erótíkin
endi og sönn ást taki við.
Myndir Antoniionis eru mjög per-
sónulegar. Þær eru í raun og veru
einlæg játning hans og sjálfsævi-
s-aga. Hann hefur sýnt eins og marg
ir aðrir góðir leikstjórar að kvik-
myndagerð er ekki iðnaður heldur
listgrein ef listamaðurinn er einlæg-
ur og slær ekki af kröfunum til sjálfs
sín og eltir ekki villuljós skamm-
vinns stundardekurs fjöldans, sem
þiggur oft það auðmeltasta sem fyr-
ir hann er borið.
Myndir Antonionis eru í einu og
öllu hans eigin sköpunarverk. Leik-
stjórn hans er svo sterk að allt verð-
ur að lúta vilja hans, leikendur að
fylgja bendingum hans í einu og
öllu. Klassiskur hreinleiki og ein-
faldleiki er megineinkenni mynda
hans. Hann notar oft landslagið til
að magna kraft verka sinna og reyn-
ir að skapa náið samband milli per-
sónanna og umihverfisins. Landslag
þrungið dapurleik og einmanakermd
undi.rstrikar áhrifamátt boðskapar
hans.
Það er ekki út í bláinn að líkja
Antonioni við vissa ritíhöfunda eins
og gert hefur verið, því eins og Fell-
ini og Bergiman er hann ósvikinn
höfundur mynda sinna. Jafnvel leik-
endumir verða að hverfa í skuggann
fyrir mikilvægi þess er þeir segja
og gera. Helzta hliðstæða hans í bók-
mienntunum er D. H. Lawrence, sem
eins og hann flettir miskunnarlaust
ofan af nekt tilfinninganna, eða þá
Scott Fitzgerald. Þó eru myndir hans
engan veginn bókmenntaleg verk,
heldur fyrst og frems-t kvikmynda-
leg og standa sjálfstætt sem slík og
lúta eingöngu filmræmnum lögmál-
um.
I L’Avventura ögrar Antonioni
hinni hefðbundnu atburðarás í kvik-
myndum. í byrjun myndarinnar hverf
ur ung stúlka í skemmtiferð til
klettaeyju undan strönd Sikileyjar.
Um stund virðist áhorfandinn mega
búast við spennandi og leyndardóms-
fullri mynd, þegar elskihugi hennar
Sandro og bezta vinlkona hennar
Claudia hefja umfangsmikla leit að
henni. En meðan á leitinni stendur
verða þau ástfangin og gagnkvæm
Michelangelo Antonioni er einn fræg-
asti leikstjóri ítala. Hann leitar nýrra
túlkunaraffferða í kvikmyndum og kaf-
ar djúpt í tilfinningalíf persóna simia.
hrifning þeirra verður svo yfirþyrm-
andi að þörfin á að finna stúlkuna
er afmáð og myndin snýst ekiki leng-
ur um hvarf hennar og af áhorf-
andanum er ætlazt að hann beini
athygli sinni aðeins að ástarævin.
týrf þeirra og útiloki allt annað,
Leyndardómurinn um hvarf stúlk-
unnar á ekki að leysast. Það var
aldrei aðalatriðið. Sandro, hinn ríki
ungi maður, sem getur eitoki verið
trúr neinni einni stúllku, er leikinn '
af Gabriele Ferzetti, en Claudia, ást-
fangin en full af sektartilfinningu
gagnvart vinkonu sinni, er leikin af
Monica Vitti.
La Notte (Nóttin), sem hlaut Gull- j
björninn á kviikmyndalhátíðinni 1
Berlín í haust, er saga einmanaleik-
ans og frumþarfar mannsins fyrir ást
annarrar manneskju. Kunnur rit-
höfundur, Giovanni Pontano og kona
hans, Lidia, hafa verið gift í tíu
ár, en hjónaband þeirra er misiheppn-
að ogþau hafa sífellt fjarlægzt hvort
annað. Þau finna það enn betur er
þau heimisæikja deyjandí vin, sem
áður hafði elskað Lidiu. Um kvöldið
gerir hún örvæntingarfulla tilraun
til að vinna aftur áhuga eiginmanns-
ins og þau fara saman í næturklúbb
og berast þaðan inn í yfirstéttarsam-
kvæmi og dragast iinn í fíflaleg
skrípalæti gestanna. Eiginmaðurinn
hrífst af dóttur gestgjafans en eigin-
toonan flýr samkvæmið með ungura
pabbadreng í bíl hans. I löngu atriði
í bílnum, þar sem ekki heyrist orð,
en aðeins regnið lemur utan bílrúð-
uxnar, lýsir Jeanne Moreau frábær-
lega örviLnun og dapurleik toonunn-
ar, einungis með svipbrigðum ein-
um. Síðar segir hún manni sínum að
vinurinn sé látinn og að hann hafi
elskað hana. í blóra við þá stað-
reynd að ást þeirra er dauðvona,
geta þau ekki skilizt að, því lam-
andi óttinn við einmanaleikann, sem
er að tortíma lífi þeirra, bindur þau
saman.
Giovanni er leilkinn af Maroello
Mastroianni, kunnasta leikara ítala
um þessar mundir, sem lé aðalMut-
verkið í La Dolce Vita. Lidiu leiík-
ur ein bezta leikkona Frakka, Jeanne
Moreau, og þykir fara frálbærlega
með hlutverik sitt. Hin ásækna mynd
af einmana manneskju á auðum borg
arstrætum Milano sækir á hugann
og gleymist ekki auðveldlega.
Ef til viil hafa íslenzkir áhorfend-
ur verið nærðir of lengi á liistsnauðri
og smekk.lauri iðnaðarframileiðslu, að
þeir geti áttað sig á eða meðtek-
ið slík verk sem þessi, er krefjast
allrar athygli og einbeitni álhorfand-
ans og fjalla um mannleg vandamáil,
en eru ekiki einungis Umamorðingj-
ar.
Pétur Ólafsson.
Nóttin (La Notte). Marcello Mastroianni og Jcanne Moreau leika hjónin,
sem finna aff ást þeirra er kulnuff, en geta ekki yfirgefiff hvort annaff, því
óttinn við einmanaleikann bindur þau saman.
Hl