Lesbók Morgunblaðsins - 10.06.1962, Page 4

JENS B. WAAGE
GAMLAR LEIKHÚSMINNINGAR
febrúar 1903 og var vel sótt (alls 9
sýningar), enda fékk það yfirleitt góða
dóma, þótti mjög athyglisvert leikhús-
verk. Þjóðólfur er þó ekki alls kostar
ánægður með leikritið og segir (20/2
’03): er sumt í leiknum allóeðli-
legt og byggingin ekki sem allra föst-
ust og samkvæmust“, en bætir því við
að það fari „allvel á leiksviði."
I þessu leikriti lék Jens Sigurð og
i „Víkingunum á Hálogalandi" eftir
Ibsen, sem frumsýnt var 21. marz 1903,
UNDANFÖRNUM þáttum
mínum um íslenzka leik-
ara hefur eingöngu verið fjallað um
þá leikara, sem voru meðal stofn-
enda Leikfélags Reykjavíkur og
mest kvað að. En þegar á fyrstu
starfsárum .félagsins bættust í hóp-
inn nokkrir mikilhæfir leikarar,
þeirra á meðal Jens B. Waage. Varð
það Leikfélaginu mikill fengur, er
hann gerðist virkur þátttakandi í
leikstarfsemi félagsins, enda varð
hann brátt einn af mikilhæfustu
leikurum landsins og setti svip sinn
á alla leikstarfsemi félagsins um
áratugi.
Jens B. Waage var fæddur í Reykja-
vík 14. marz 1873. Voru foreldrar hans
Eggert kaupmaður Magnússon Waage
og kona hans Kristín Sigurðardóttir
stúdents Sigurðssonar bóndá á Stóra-
Hrauni við Eyrarbakka. Bjuggu þau
hjón í hinu svokallaða Waages-húsi, nú
Lækjargötu 10 hér í borg, og þar ólst
Jens upp. Ó1 hann allan sinn aldur
hér í Reykjavík, þegar frá eru talin
námsár hans í Kaupmannahöfn. Hann
lauk stúdentsprófi við Lærða skólann
hér vorið 1891 og prófi í forspjalls-
vísindum við Kaupmannahafnarháskóla
vorið 1892. Eftir það stundaði hann
nám í lögfræði við sama háskóla um
hríð, en hvarf frá því námi og settist
að hér í Eeykjavík. Fékkst hann hér
fyrst við kennslu og verzlunar- og
tryggingarstörf en gerðist árið 1904
starfsmaður íslandsbanka, sem þá var
nýstofnaður, og starfaði þar óslitið til
15. maí 1927, er hann lét af störfum
vegna heilsubrests. Var Jens lengst af
aðalbókari bankans, en bankastjóri síð-
ustu fjögur árin.
að fara ekki miklar sögur af
leik Jens Waage fyrst í stað, enda
munu fyrstu hlutverk hans hafa verið
fremur veigalítil og ekki gefið tæki-
færi til verulegra leikátaka. Leiks hans
í hlutverki Ágústs í Skrílnum er að
lék hann Gunnar hersi. Ekki virðist
leikur Jens í þessum hlutverkum hafa
vakið verulega athygli eða hrifni
manna, en fyrir leik sinn í hlutverki
Hale málflutningsmanns í leikritinu
„Lavender", eftir Arthur Pinero, sem
frumsýnt var 6. des. 1903, hlýtur hann
almennt lof. fsafold segir (18/12 ’03):
„.... Jens Waage skilur auðsjáanlega
hlutverk sitt einkar vel og leikur það
Jens B. Waage í hlutverki Galdra-Lofts.
Eg veit ekki með vissu hvenær
Jens Waage gerðist félagi Leikfélags-
ins, en hygg þó að það muni hafa
verið á árinu 1899, því að fyrstahlut-
verk sitt leikur hann í marzmánuði
1900. Var það Ágúst í leikritinu
„Skríllinn" eftir Th. Overskou. Eftir
þetta rekur hvert hlutverkið annað
og verða þau veigameiri og vanda-
samari með hverju ári sem líður,
enda varð Jens brátt einn vinsælasti
og mikilhæfasti leikara vorra. Hann
var starfandi leikari að heita má óslit-
ið til árs 1920, og lék á þessumtveim-
ur áratugum 71 hlutverk. Hann varð
þó að leggja leiklistina á hilluna um
tíma vegna þess að einn af banka-
stjórum íslandsbanka, Emil Schou,
mun ekki hafa talið viðeigandi að
bókari bankans léki opinberlega. Hon-
um var þó leyft að vera formaður
Leikfélagsins og leiðbeinandi (leik-
stjóri) þess eftir sem áður, því að
það mun bankastjóranum ekki hafa
fundizt vera fyrir neðan virðingu
bókara hinnar virðulegu stofnunar.
Jens Waage tók því ekki sem leikari
þátt í sýningum Leikfélagsins frá vori
1909 til hausts 1913, en hann var for-
maður félagsins árin 1910—13 og leið-
beinandi þess óslitið frá 1902—20. Auk
þessa þýddi hann fyrir Leikfélagið 15
leikrit, þar af 3 með öðrum. _____
engu getið, hvorki í fsafold né Þjóð-
ólfi, sem voru aðalblöðin hér á þessum
tíma og birtu oftast umsagnir um leik-
sýningar. Ekki er heldur getið í sömu
blöðum leiks hans í fimm næstu hlut-
verkum hans (1900: Kurt í Heimkom-
unni eftir H. Sudermann, 1901: Skarre
í Þrumuveðri eftir C. Hostrup og
Jockum vagnstjóri í Gulldósunum eftir
Chr. Olufsen, 1902: Lars Krummerup
í Skírninni eftir C. Möller og síra Heff-
erdingk í Heimilinu eftir Sudermann).
En með leikritinu „Hugur ræður“ eftir
Edg. Höyer, er þögnin rofin. Leikritið
var frumsýnt 23. nóv. 1902. Jens Waage
leikur þar málarann Erik Brun og um
leik hans fer Þjóðólfur svofelldum orð-
um: „Málarinn (Jens B. Waage) er
nokkru daufgerðari en hann mun eiga
að vera.“ Þetta er fyrsta umsögn um
leik Jens Waage, sem ég hef fundið,
en vera má að mér hafi yfirsézt. Um-
sögnin er ekki beinlínis uppörvandi, en
tiltölulega meinlaus, enda virðist hún
ekki hafa raskað ró leikarans eða for-
ráðamanna Leikfélagsins, því að á
þessu sama leikári (1902—03) leikur
Jens í öllum leikritunum, sem félagið
sýndi, en meðal þeirra var hið nýja
leikrit Indriða Einarssonar, „Skipið
sekkur". Var leikritið frumsýnt 13.
með næmri tilfinningu og smekkvísi."
Upp frá þessu má heita að allir blaða-
dómar um leik Jens séu mjög lofsam-
legir, með aðeins örfáum undantekn-
ingum. Þannig segir ísafold um leik
hans í hlutverki Berents málflutnings-
manns í „Gjaldþrotinu" eftir Björnstj.
Björnson (frums. 29/12 1903): „Jens
Waage leikur Berent málaflutnings-
mann prýðisvel. Kemur fram hjá hon-
um næmur skilningur á hlutverkinu,
eins og áður, og tekst honum svo vel
að gera eina heild úr persónunni, að
sönn list er í“. Og í Þjóðólfi er Jón
sagnfræðingur (Aðils) er lék Tjælde,
talinn leika bezt, en svo segir blaðið:
„Næst honum gengur Jens Waage, er
leikur Bærentsen (sic.) málaflutnings-
mann mjög alvarlega og blátt áfram.
Er sá leikur hans sérlega góður.“ Blað-
ið „Reykjavík" kveður þó fastast að
um ágætan leik Jens í þessu hlutverki.
Þar segir: „Jens Waage leikur Berent
alveg snilldarlega. Það má með sanni
segja um hr. J. W., sem byrjaði á litlu
hlutverki fyrst að leika, að honum
virðist fara fram með hverjum nýj-
um leik. Hann skilur ávalt hlutverk
sín og leggur auðsjáanlega mikið og
samvizkusamlegt starf í að undirbúa
sig og æfa.“ Athyglisvert er hversu rík
áherzla er, í dómunum hér að framan,
lögð á glöggan skilning Jens Waage
á hlutverkum sínum, vandvirkni hans
og smekkvísi, en það á sínar eðlilegu
orsakir í því að Jens var ágætlega
gáfaður maður, vel menntaður og prúð
menni svo að af bar. „Hann var elsk-
huginn og glæsimennið á leiksviðinu",
segir Friðfinnur Guðjónsson um hann.
í Minningarriti Leikfélagsins.
E ftir því sem árin líða vex Leik-
félag Reykjavíkur að stórhug og áræði
að því er snertir leikritaval. Haustið
1904 tekur það til sýningar hið stór-
brotna og áhrifamikla leikrit „Aftur-
göngur", eftir Ibsen. Töldu blöðin að
leikritið mundi félaginu ofviða með því
leikaraliði, sem það hefði á að skipa.
Var þetta sjónarmið blaðanna vissulega
eðlilegt, því að leikritið er með allra
vandasömustu leikhúsverkum og gerir
hinar ýtrustu kröfur til leikendanna.
Leikfélagið virðist þó, eftir ummælum
blaðanna að dæma, hafa gert leikrit-
inu sæmileg skil, og leikendur sumir
hlutu góða dóma. Jens Waage lék síra
Manders og fer fsafold svofelldum orð-
um um leik hans: „Mikil umhugsun,
vandvirkni og nákvæmni lýsir sér í
framkomu prestsins (Manders) hér á
leiksviðinu (J. W.) Gerfinu er haldiS
einstaklega vandlega allan leikinn. Allt,
sem hann segir og gerir, er í fullu
samræmi við þetta gerfi.“ En í Þjóð-
ólfi kveður við nokkuð annan tón. Þar
segir: „. . . . er þetta í fyrsta skipti,
sem hr. J. W. hefur ekki verulega
ráðið við hlutverk sitt. Þessi prestur
er honum ofviða og mundi líklega vera
flestum leikendum hér.“ Af þessum
orðum Þjóðólfs má ráða að Jens Waage
hafi þótt öruggur leikari frá því fysrta,
enda þótt leiks hans væri lítið getið
fyrst framan af. En hvað sem þessu
líöur þótti Jens Waage héðan í frá
sjálfsagður í hlutverk presta. Það leið
ekki heldur á löngu að honum gæfist
tækifæri á að túlka annan prest á leik-
sviðinu, að vísu ærið ólíkan séra Mand-
ers, en það var, er hann lék prestinn
John Storm í samnefndu leikriti eftir
Hall Caine, er Leikfélagið frumsýndi
á annan dag jóla 1904. Var sú sýn-
ing mikill leiksögulegur viðburður og
þar vann Jens Waage einn af sínum
glæsilegustu leiksigrum.
ÍJm leik Jens í hlutverki John
Storm’s segir Þjóðólfur: „Jens B.
Waage leikur John Storm með sannri
list.“ Og ísafold segir (3/1 ’05): „....
ýmsir hinir skynbeztu áhorfendur, van-
ir að sjá vel leikið erlendis, sátu allt
að því hugfangnir meira en eitt kveld
af að sjá til þeirra 2 leikenda, er mestu
og vandasömustu hlutverkin höfðu, hve
vel þeim tókst þar helzt sem mest reið
á. Það eru þau frk. Guðrún Einars-
son (Indriðadóttir. S. Gr.) og hr. Jens
B. Waage. Þar fer saman mjög glöggur
skilningur, frábær alúð og vandvirkni
og óvenju miklir hæfiieikar." Leiksýn-
ing þessi vakti geysiathygli, ekki að-
eins hér í bæ, heldur einnig úti á
landsbyggðinni og hróður þeirra aðal-
leikendanna, Guðrúnar Indriðadóttur
(hún lék Glory) og Jens Waage flaug
landshornanna milli. Er mér í barns-
minni hversu mikið var um leikinn
rætt á fsafirði og frábæran leik þess-
ara tveggja leikenda. — Á næstu ár-
um lék Jens fjölda hlutverka og hin
ólíkustu og sýndi þá glöggt hversu
fjölhæfur leikari hann var. Ekki er
hér rúm til að gera sérstaka grein fyr-
ir þessum hlutverkum og verð ég þvi
að láta mér nægja að nefna nokkur
þeirra, svo sem Helmer í „Heimilisbrúð
unni“ (Brúðuheimilið) eftir Ibsen, síra
Sang í „Um megn“ eftir Björnson,
Ejbæk í „Ævintýri á gönguför," Sher-
lock Holmes í samnefndu leikriti eftir
W. Gillette, Álfakónginn í „Nýársnótt-
inni“ og Stockmann lækni í „Þjóðnið-
Frh. á bls. 13
4 LESBÓK MOR GUNBLAÐSINS
15. tölublað 1962