Lesbók Morgunblaðsins - 03.02.1963, Blaðsíða 2

Æ54T1 i Imk
SVIP-
MVND

Edward Durrell Stone eða Ed
Stone, eins og New York-búar
kalla hann gjarna, er einn af kunnustu
húsameisturum Bandaríkjanna, gengur
að margra dómi nsest Frank Lloyd
Wright, þó hann láti miklu minna yfir
sér. Hann er maður hljóðlátur og heima-
kær, sést sjaldan á mannamótum, vinn-
ur myrkranna á milli, enda eru afköst
hans feiknamikil. Hann hefur alla ævi
unnið baki brotnu, lifað fjölbreytilegu
lífi og heyjað sér dýra reynslu. Viðhorf
hans til lífsins eru „mannleg“ í þeim
skilningi, að fagurfræðileg sjónarmið
sitja aldrei í fyrirrúmi fyrir siðgæðis-
legum og félagslegum sjónarmiðum.
Hann hefur orðið fyrir miklum von-
brigðum, unnið óvænta sigra, en framar
öllu hefur hann mótazt af því að vera
uppi á aldarskeiði þegar þjóðleg banda-
rísk byggingarlist varð til, um leið og
hinir miklu brautryðjendur Frank Lloyd
Wright og Mies van der Rohe (sem er
þýzkur innflytjandi) settu svip sinn á
byggingarlistina og opnuðu mönnum sýn
til nýrra viðerna, sem umbreyttu bæði
lífsháttum og hugsanagangi fjöldans.
Edward Durrell Stone fæddist í Oz-
ark-fjöllunum í Arkansas 9. marz 1902.
Afi hans, Stephen K. Stonc, hafði tekið
þátt í að stofna Fayetteville og átti
lendur sem lágu til allra átta „svo langt
sem augað eygði“, ef trúa má héraðs-
búum. Hann var að minnsta kosti ó-
hemju auðugur maður, og Edward Stone
hefur aldrei kynnzt þrengingum fátækt-
arinnar.
af egar faðir Edwards átti afmæli
einhverju sinni fyrir þrælastríðið fékk
hann í afmælisgjöf frá föður sínum
svartan þræl. Það var drengur á sama
reki og hann sjálfur, og urðu þeir mjög
góðir vinir. Edward minnist þess enn,
að enda þótt hann hafi alizt upp í Suð-
urríkjunum, þar sem fjölskyldan hélt
þræla, hafi aldrei borið í kynþáttafor-
dómum. Blökkumennirnir, sem unnu
fyrir fjölskylduna, gengu ævinlega und-
ir nafninu „frændi“.
En tímarnir hafa breytzt, og í raun-
inni er það ekki Stone-ættin sem breytt
hefur afstöðu sinni. Hún hefur aðeins
fengið nýja mynd, og Edward er mjög
ánægður með, að næstelzti sonur hans,
Robert, gekk í „Samtökin til eflingar
réttindum blökkumanna“ (NAACP),
meðan hann var við nám í Yale-
háskóla.
Þegar Edward Stone var 16 ára, lézt
móðir hans, og skömmu síðar hóf hann
nám við háskólann í Arkansas.
Sjálfum finnst honum það hafa verið
hálfgerð tilviljun, að hann tók bygg-
ingarlistina fyrir. Nærtækasta skýringin
er sú, að í bernsku hafði hann eitt sinn
unnið fyrstu verðlaun í samkeppni um
fuglahús. Það var dagblaðið á staðnum,
sem efnt hafði til samkeppninnar, og
einn af skólabræðrum hans, J. William
Fullbright, sem síðar varð víðkunnur
öldungadeildarþingmaður, hvatti hann
til að taka þátt í henni, en blaðið var
í eigu Fullbright-fj ölskyldunnar. Fugla-
hús Stones var mjög nýtízkulegt og
minnti að sumu leyti á bjálkakofa frum-
byggjanna, að því er hann sjálfur segir.
Sumir héldu því fram að hann hefði
orðið fyrir áhrifum frá Frank Lloyd
Wright, en sannleikurinn var sá, að
hann hafði aldrei heyrt manninn nefnd-
an, kynntist honum ekki fyrr en miklu
síðar.
Annars átti lífsstarf eldra bróður
Edwards stóran þátt í að hann fór inn
á þessa braut. Hicks bróðir hans var
14 árum eldri og hafði á ferðalagi til
Boston komizt í kynni við hinn gamla
bandaríska byggingarstíl, sem hreif
hann að því marki, að hann ákvað að
leggja fyrir sig húsateikningar. í Ev-
rópu ei að jafnaði talað með nokkurri
lítilsvirðingu um hinn gamla bandaríska
„nýlendustíl", en Edward Stone hefur
miklar mætur á hinum geðþekku hvitu
húsum og gömlu kirkjum í Nýja Eng-
landi, og það gladdi hann mjög þegar
starfsbróðir hans, Finninn Alvar Aalto,
tók í sama streng. Stone heldur fast
við þá skoðun, að til sé hefðbundinn
bandarískur byggingarstíll, en viður-
kennir að Bandaríkjamenn hafi sótt inn-
blástur og margar nýjar hugmyndir til
Evrópu.
Edward Stone nam húsagerðarlist við
Harvard-háskólann og stundaði jafn-
framt nám við Massachusetts Institute
of Technology, en fór til Evrópu rétt
fyrir 1930 til að halda áfram námi.
Hann ferðaðist um Frakkland, Ítalíu,
Þýzkaland og Norðurlönd og hélt heim
aftur með hjartað fullt af fegurð og
höfuðið fullt af hugmyndum. í París
hafði hann verið í slagtogi með ýmsum
ungum listamönnum sem sóttu hið
gamla kaffihús Oscars Wildes, Deux
Magots, og gerðu áætlanir um allsherj-
arviðgerð á veröldinni. I þeim hópi voru
menn eins og Ernest Hemingway,
William Faulkner og Gertrude Stein.
Árið 1929 kom Stone aftur til New York
og átti ekki eyri í vasanum, en fjöl-
skyldan átti gnægð fjár í bankanum, svo
hann þurfti ekki að hafa áhyggjur.
Hann hóf strax að móta hugmyndir
sinar í stein og steinsteypu, starfaði fyr-
ir stór byggingafyrirtæki og átti m.a.
þátt í byggingu Rockefeller Center á
Manhattan. Hann gerði uppdrættina að
tveim öðrum stórhýsum í New York,
Radio City Music Hall og Center
Theatre. Honum voru þegar veitt tæki-
færi til að reyna kraftana.
Arið 1931 kvæntist hann Orlean
Vandiver, stúlku sem hann hafði kynnzt
í Evrópu, og bjuggu þau saman í 20 ár.
Þau slitu samvistum sem mjög góðir
vinir, og Edward talar jafnan mjög vel
um hana.
Árin milli 1930 og 1940 voru mikill
annatími. Pantanirnar dreif að úr öll-
um áttum. Hann glímdi við mikil og
vandasöm verkefni og vann marga
fræga sigra. Hann byggði fjöldann allan
af villum handa auðmönnum, reisti Vís-
inda- og iðnaðarsafnhúsið í New York
og Museum for Modern Art (í félagi
við samstarfsmann sinn, Philip L. Good-
win). Fyrirtæki hans færði stöðugt út
kvíarnar, aðstoðarmönnunum fjölgaði
ár frá ári, verkefnin margfölduðust, og
hugmyndir Stones runnu fram í stríð-
um straumi.
Eftir seinni heimsstyrjöldina fékk
hann stórt og æsandi verkefni, nýtt
gistihús í Panama. Það markaði tíma-
mót í byggingu nýtízku hótela í sólrík-
um löndum. Hotel E1 Palma hefur djúp-
ar verandir og hreinar, skýrar línur.
Frá Perú barst honum svipað verkefni:
stórt sjúkrahús í Lima. í Beirut var
hann beðinn að reisa gistihús og há-
skóla. Og þegar heimssýningin í
Brussel var undirbúin, var Edward
Stone falið að gera drög að byggingu
sem vakti mikla athygli: Fine Arts
Center.
etta verkefni hafði önnur og
djúpstæðari áhrif á líf hans en hann
hafði gert ráð fyrir. Á leiðinni til
Briissel fór hann með flugvél til París-
ar og sat við hliðina á ungri og sérlega
fallegri stúlku. Hann hafði þá verið frá-
skilinn í nokkur ár, var einmana og far-
inn að_ drekka nokkuð mikið, að eigin
sögn. Á leiðinni til Parísar fór hann að
rabba við sessunaut sinn. Stúlkan hét
María og var blaðakona. Hún var á leið-
•inni til Parísar til að skrifa um nýjung-
ar í tízkuheiminum. Þegar þau flugu
yfir Ermarsund bar hann upp bónorð
við hana. Hún tók því ekki þá þegar, en
hann gafst ekki upp, elti hana á rönd-
um í París og bauð henni út, bæði í
leikhús, listasöfn og veitingahús. Ellefu
mánuðum síðar voru þau gift. Hann
varð ungur f annað sinn, fékk endur-
nýjaðan starfsþrótt, og María varð hana
hægri hönd, ekki aðeins á heimilinu,
heldur einnig á skrifstofunni. Hún er i
senn skrifstofustjóri, aðstoðarmaður og
einkaritari. Þau eiga tvö börn, Benjamin
Hicks HI, sjö ára gámlan, sem heitir í
höfuð afa síns og föðurbróður, og
Francescu, 5 mánaða gamla.
Edward Stone hefur nú skrifstofur i
New York, Los Angeles og San Franc-
isco, og teiknistofur í Illinois, Flórída,
Norður-Karólína, Texas og Vermont —-
auk þess sem hann hefur bráðabirgða-
útibú í Beirut, Indlandi og Pakistan,
meðan byggingaframkvæmdir standa
yfir. Hjá honum starfa yfir 100 húsa-
meistarar frá 26 þjóðum.
S tone er á stöðugum ferðalögum í
sambandi við störf sín, fer að meðal-
tali tvær meiri háttar ferðir á mánuði,
því hann verður að fylgjast með hverju
smáatriði og fara yfir allar teikningar
áður en þær eru sendar byggingameist-
urunum.
Hann fer á fætur klukkan sex hvern
morgun og ráfar um heimilið meðan
hann hugsar og teiknar. Hann kveðst
ganga eina 5—6 kílómetra á hverjum
morgni, áður en hann fer á skrifstof-
una um níu-leytið. Þar er hann síðan
önnum kafinn fram til klukkan sjö á
kvöldin. Þau hjónin eru mjög samhent,
enda var faðir Maríu einnig húsameist-
ari, svo hún er með á nótunum.
Stone kveðst lifa samkvæmt þremur
kennisetningum sem Frank Lloyd
Wright hafi kennt sér: að þykja vænt
um starf sitt, elska konu sína og segja
sannleikann. Hann telur konur skyn-
samari og raunsærri en karlmenn.
N
l’ú orðið fara þau hjónin sjaldan
út, því Edward finnst það trufia starf
sitt og rjúfa samhengið í hugsunum sín-
um. Hann hatar síma og er mjög tregur
til að lesa sendibréf. Allt líf hans snýst
um starfið og Maríu. Þegar hann gerði
meistaraverk ævi sinnar, bandarísku
sendiráðsbygginguna í Nýju Delhi, hélt
hann fast við að hún yrði kölluð „Taj
María“. Utanríkisráðuneytið var að
sjálfsögðu ekki sérlega hrifið af slíkri
einkaíhlutun um opinber málefni, en
varð samt að láta undan.
Þó Edward Stone sé mjög ákveðinn
í skoðunum og jafnvel einþykkur, getur
hann verið frjálslyndur ef því er að
skipta. Hann er andvígur ýmsum öfg-
um í byggingarlist nútímans, því að
hans áliti skiptir mestu máli, að fólk
geti búið í húsunum. Hann vill að húsa-
meistarinn sé í samhljóðan við samtíð
sína, en hann á líka að leitast við að
skapa verðmæti sem ekki eru háð tíma
og tíðaranda.
Stone kveðst gleðjast yfir því, að
margir prestar séu ánægðir með kirkj-
ur sem hann hefur teiknað, þær spegli
ótímabundna alvöru. Hins vegar hefur
hann líka reist moskur, samkunduhús
og klaustur, því hann vill „tryggja sig“
og vera öruggur um að komast til para-
dísar!
Utgefandl: H.f. Arvakur, Reykjavik.
Framkv.stj.: Sigfús Jónsson.
Ritstjórar: Valtýr Stefánsson <
Sigurður Bjarnason frá Vigur.
Matthías Johannessen.
Eyjólfur Konráð Jónsson.
Auglýsingar: Ámi Garðar Kristinsson.
Ritstjórn: Aðalstræti 6. Sími 22480.
2 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
4. tölublað 1983