Lesbók Morgunblaðsins - 02.06.1963, Síða 1

saka unnið, ekkert að vinna, en Noreg-
ur iiins vegar miikið að missa.
★ • ★
g fer að skrafa við norska sam-
ferðamenn mína. Þetta eru mest Noarð-
lendingar. Þeir fagna brautinni sinni
—- og eru hreyknir af henni. Einn mað-
ur frá Harstad hefði viljað fá hana
lengra norður, að minnsta kc«-)ti til
Narvik. Á haustin gengur Norðurlands-
billinn ekki að næturlagi, en verður að
gista í Fauske. Undir dimmu komum
við til Mo i Rana. Á stöðinni þar stend-
ur nú brjóstmynd af Ole Xobias Olsen,
sem kallaður er faðir Norðurlandsbraut-
arinnar. Þegar hann var ungur sveita-
Danski rithöfundurinn Poul P.
M. Pedersen hefur farið i ferða-
lag á norsku Norðurlands-
járnbrautinni nýju, og átt tal
við þekkta og óþekkta Norð-
menn, m.a. um þá staðlhæf-
ingu Henriks Groths, að Noreg-
ur verði i náinni framtíð ensku
mælandi land.
Innan fyrirsjáanlegs tíma
verður Noregur orðinn
enskumælandi land, sagði formaður
Norræna félagsins í Noregi, Henrik
Groth, forstjóri, þegar ég fyrir
nokkru heimsótti hann í Osló. til
að heyra hressandi skoðanir hans á
Noregi, Norðurálfu og heiminum. —
„En hvernig verður þá með okkur í
Danmörk?“ spurði ég kvíðinn. —
„Danmörk verður þýzkumælandi,“
svaraði hann hiklaust. Og svo bætti
Henrik Groth við: „En Island mun
standast þetta lengi enn, og Svíþjóð
er ekki heldur í teljandi hættu með
sitt mál.“
Ætli Danir og Norðmenn verði svona
linir í raun og veru? „Það þarf afar-
sterkan vilja og aliverulega greind og
Ihollustu við móðurmál sitt til þess að
standast allia þeasa vélvæðingu, sem
þrýstir á“, sagði hann. Svo sagði hann,
að bókasala í Noregi hefði farið minnk-
andi síðastliðið ár, en Groth er forstjóri
'hins stóra bókaforlags Cappelens. Ég
gerði lítið úr þessari afturför, en ann-
ars man ég ekki lengur töluna, sem
Groth nefndi, en líklega var hún 0,7%.
„En þetta stefnir í öfuga átt“, sagði for-
maður Norræna félagsins og forstjóri
Cappelens — einum og sama munni.
lr egar ég svo síðar nefndi við
ýmsa þekkta menn og óþekkta orð
Groths, fókk ég oftast sama svarið:
„Enginn getur komið manni eins á óvart
og Groth. Við gleymum honum ekki
fyrst um sinn. En æ-tli það sé nú samt
ekki eimhver vonarneisti um, að við
gleymum ekki heldur að tala norsku“.
Meðan ég læt fara vel um mig í
Ihraðl'eistinni til Þirándlheiinjs, hcvfi á
Hamar og Lillehammer, nýt „dals dal-
anna“, fer fram hjá Dofrum, sé Rondane
til hægri handar og skömmu síðar Jöt-
unheima á vinstri, og stend síðar í auð-
mýkt og aðd'áun framrni fyrir einu furðu-
verki heims: Dómkirikjunni í Niðarósi,
hugsa ég uim það, sem Groth hafði
sagt. „Good night, Sir“, var sagt við
mann í gisti'húsinu.
„Síðan þjóta lestirnar á Norðurlands-
MH
...
Höfnin í Bodö og Landego í baksýn
brautinni — nákvæmlega hundrað ár-
um eftir að fyrst var farið að tala um
hana; 90 árum eftir að hugmyndin kom
fram sem ákveðin tillaga, og 68 árum
eftir, að fyrstu krónurnar voru veittar
til hennai'“, skrifar Oddm. Ljone í iitlu,
snotru bókinni, sem yfirstjórn ríkisjárn-
brauta Noregs gaf út í tilefni af vígslu
Norðurlandjsbrautarinnar, 7. júní í fyrra.
Langi Þrándheimsfjörðurinn fylg-
ir manni drjúga leið. Það eru 730 km
til ákvörðunarstaðarins, Bodö, sem er
fyrir norðan heimskautsbaug. Enn er
talsvert af barrskógum, og fjöll og slétt-
ur skiptast á. _ Við förum yfir margar
failegar brýr. Áður en komið er á leið-
arenda, eigum við að hafa farið yfir
500 brýr, hef ég lesið í bók um Norð-
urlandsibrautina. Það er ma-rgt fólk í
lestinni, en samt rikir þar ró og friður.
Góður tími til að nærast og tími til að
hugsa um spurninguna: Verður þessi
stóri, glæsilegi heimur orðinn ensku-
mælandi eftir fá ár? Við þá breytingu
hefði England, sem ekkert hefur til
stúdent, fyrir 100 árum, fékk hann hug-
myndina að Noi'ðurlandsbrautinni. Hann
var frá Dunderlandisdal, þrettándi í röð-
inni af tuttugu systikinum. Hann varð
kennari, lagði síðan stund á læknis-
fræði, stjörnufræði og jarðfræði og tók
ioks guðíræðipróf. En hann átti langa
bið eftir embætti. Meðan hann beið
eftir því, ferðaðist hann á vegum As-
björnsens tjl Norðurlandsins, til að
safna þjóðsögum og alþýðutónlist. í bók-
inni um Norðurlandsbrautina segir svo:
„Ole Tobias varð mikill prestur — þús-
undiþjalasmiður, læknir og veðurathug-
ari, sveitaúrsmiður og vélaviðgerðamað-
ur, trésmiður, kjörmaður og amtsráðs-
formaður. Á öllum sviðum starfaði hann
að því að efla framfarir Norðurlands . . .
En mest var þó barátta hans fyrir Norð-
urlandsbrautmni".
Járnbrautarumi'æðurnar hófust í Stór-
þinginu 12. nóvember 1923. Stóðu í sjö
daga. Norðurlandsbrautin var samiþykkt.
Þá var Ole Tobias 93 ára. Kveðjurnar
bárust gamla manninum í stríðum
straumum. í Norðurlandi voru fánar
dregniir að hún, og undir glampandi
norðurljósum gekk fólk i hátíðaskapi
i skrúðgöngu um Bodö. Ári síðar dó
Ole Tobias. Brentin var lögð í áföngum.
Nú er hún komin.
I. estin heldur áfram. Brátt hægir
hún á sér, og silast upp eftir Saltfjall-
inu, en uppi á hásléttunni er hvítur
vetur, snjór og auðn, frjálst útsýni til
fjarlægra sjóndeildarhringa, engin tré,
því að nú erum við komin upp fyrix
skógarmörkin, og hátíðleg í skapi för-
um við yfir heimskautsbauginn, en svo
hallar brátt niður í Saltdalinn, frá
Fauske til Bodö höfuim við útsýn yfir
svo dýrlegan fjallaheim, að hann get-
ur aldrei gleymzt.
Bodö er fallegur og nýlegur bær. Eins
og aðrir bæir fram með langri strönd
Noregs, var hann skotinn niður á styrj-
aldarárunum. Ný hús, nýtt ráðhús, ný
dómkirkja. Og hér á háskóli Norður-
lands að standa. Merki bæjarins er til-
búið af náttúrunnar höndum: Landego,
sem gnæfir fyrir norðan bæinn, sem
fegursta skuggamynd heims, verður dag-
legt augnayndi mitt.
Bros barnanna Ijómar af heilbrigði
og hamingju. Fullorðna fóikið er fram-
takssamt og innilegt. Ég er enn með orð
Henriks Grotihs í huganum og læt í
ljós efa minn um framtíð norskrar tungu,
en fæ alltaf sama svarið: „Það kann
vel að vera, að enska verði aðalmálið
1 Osló eftir nokkur ár. En hér í Bodö
Ihöldum við að minnsta kosti áfram að
tala norsku, og skilja dönsku. Það er
vist ekki h-eldur hér í Bodö, sem bók-
sala er á falllandi fæti“.
★ • ★
F nn er hér mikill jurtagróður.
Birkiskógar milli fjallanna og grænar
fjallsihlííðar, framtakssamt fólk. Snævi-
krýndir^ Börvasstindarnir gnæfa í suð-
austri. í þá átt er einnig harðasti iðu-
straumur heims, Saltstraumurinn. Rétt
fyrir norðan hann stendur Landego vörð
fyrir bæinn, og úti í sjónhringnuim hefj-
ast LófótfjölHn upp úr blýgráu hafinu.
Til vesturs eru nokkrar eyjar og svo
útihafið, sama haf sem skolar strendur
Islands. Á miðnætursólartímanum kem-
ur hingað fólk frá fjarlægustu löndum
jarðar, en nú eru það aðallega Norð-
menn, sem eiga erindi í héraðið og bæ-
inn. Enn sér til sólar, og alveg hverfur
hún ekki fyrr en komið er að jólum.
Annars eru höfuðeinkenni veðráttunn-
ar hellirigning og ýlandi stormar á
haustin, rekandi ský. Mér þykir gott að
halia mér fram móti storminum og
ganga út að úthafinu, blýgráu og hvít-
földuðu.
Viðskiptalífið blómgast. Norðlending-
ar hafa smekk fyrir vörugæðum. í Osló
er mikil sala á enskum reyfurum, en
hér eru helztu útlendu bækurnar, sem
keyptar eru, það bezta af dönskum vasa-
útgáfum. Ég er staddur í héraði Ham-
suns. Hann fæddist norðar — norður
undir Narvik. Skógurinn í „Pan“ er fyrir
norðan Bodö. Margar af sögum hains
urðu til í Bodö. „Segelfoss By“ varð til
í herbergi í Grand Hotel. Ég lifi upp
mörg af Norðurlandskvæðum hans þessa
daga, síðla hausts, í Bodö: langar línur
sjónhringsins til hafs, sem liggja svo
„eilífðarlangt þarna úti“.
í gistihúsinu er töluð norska. í gisti-
'húsum Oslóborgar er málið yfirleitt
enska. Allir eru þar taldir Englending-
ar eða Ameríkumenn, og ég held bein-
linis, að sumir landar mínir séu hreykn-
ir af að vera ávarpaðir á einhverju
heimsmáli fremur en á norsku. Svipað
Framhald á bls. 12
Poul P. M. Pedersen