Lesbók Morgunblaðsins - 02.06.1963, Blaðsíða 2

PVÐ eru víst engar ýkjur, að
skýrsla Radcliffe-nefndar-
innar um hið furðulega Vassall-mál í
Bretlandi, sem nýlega var rædd í
neðri málstofu brezka þingsins, hafi
crðið mörgum ærið umhugsunarefni og
geíið tilefni til endurskoðunar á var-
úðarráðstöfunum í sambandi við allt
brezka öryggiskerfið, og þá einkanlega
með tilliti til sambandsins milli dag-
blaðanna og opinberra embættismanna.
Og sennilega er það ekki heldur of
djúpt í árinni tekið, þegar ýmis helztu
fclöð í Bretlandi hafa haldið því fram,
að eftir seinni heimsstyrjöld hafi brezka
þjóðin aldrei orðið að spyrja sjálfa sig
jafnnærgöngulla samvizkuspurninga og
einmitt nú.
Maðurinn, sem nefndin dregur nafn
sitt af, hefur verið aðalhvatamaður
hinna umfangsmiklu rannsókna og lagt
á sig geipimikla vinnu í því sambandi,
enda varð hann á skömmum tíma um-
ræddasti maður Bretlands.
Jr essi maður er Radcliffe lávarður,
sem nú er 64 ára gamall.
Hann er samt enginn nýliði í opin-
beru lífi Bretlands. Eitt stórverkefnið
eftir annað hefur verið lagt honum á
berðar. Ríkið hefur æ ofan í æ falið
honum víðtækar og mikilvægar rann-
sóknir á sundurleitustu málum. Og
samt jafnast ekkert af fyrri verkefnum
hans við það, sem hann hefur nú leyst
af hendi. Hér var um að ræða sjálfan
grundvöll brezks þjóðlífs — og þeim
mun merkilegra var það, að hin tröll-
aukna skýrsla hans og nefndarinnar
hlaut einróma lof allra, sem til mál-
anna þekktu. Jafnvel þau æsinga-
kenndu dagblöð, sem urðu fyrir óvægi-
legastri gagnrýni frá honum, verða að
játa, að í dómum sínum hefur hann
verið réttlátur og mannúðlegur.
IVIannúðlegur! Það er einmitt orð-
•ið, sem fyrst kemur mönnum í hug,
þegar þeir vilja lýsa Radcliffe lávarði.
Samt hefur hann fátt til að bera í ytra
tilliti, sem freisti manna til að nota
slíkt orð um hann. Verði hann á vegi
manns á The Strand á leið í réttarsal-
inn eða í Westminster á leið í efri mál-
stofuna, klæddur svörtum, vel sniðnum
fötum, með þéttvafða regnhlíf í hendi,
með hornspangargleraugu, með mjóan
og síkipraðan munn, þa minnir hann
einna helzt á strangan lögkrókamann,
sem af tilviljun hefur villzt út undir
bert loft.
En þessi ytri einkenni hans eru vill-
andi. Hann þarf ekki annað en segja
nokkur orð á nefndarfundi eða í réttar-
sal til að mönnum verði ljóst, að hér
er á ferð maður gæddur ríkri mannúð.
Og einmitt af þessum sökum fær hann
fólkið, sem stendur andspænis honum,
til að leysa frá skjóðunni, og hefur það
verið ákaflega mikilvægt fyrir rann-
sóknina á Vassall-málinu.
Ilvernig hefði honum ella verið
kleift að draga upp hina skýru mynd,
sem með einstaklega sannfærandi hætti
lyftir sökinni á mistökum öryggisþjón-
2 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
verki um ensk lög, sem hann hefur alla
tíð dreymt um að semja.
Við skírn hlaut hann nafnið Cyril
Radcliffe. Hann var sonur eins af æðstu
embættismönnum brezka fiotamálaráðu
neytisins, og þegar hann kom til Ox-
ford til að nema lögfræði, barst snemma
út orðrómur um, að hann væri frábær-
um gáfum gæddur. Hann hélt háskóla-
fyrirlestra jafnframt því sem hann starf
rækti arðbæra og vaxandi málaflutn-
ingsskrifstofu í Lundúnum. Síðan brauzt
seinni heimsstyrjöldin út.
í fyrsta sinn var hann kvaddur til
þjónustu af ríkinu — og hann hlýddi
þegar í stað. Nálega öll stríðsárin
gegndi hann því mikilvæga embætti að
vera skrifstofustjóri og forstöðumaður
upplýsingamálaráðuneytisins. Það lá í
hlutarins eðli, að slíkt starf var bæði
umsvifamikið og umdeilt — stöðugar
skærur milli blaða og stjórnarvalda, eilif
óró og hitasótt. Því var meira að segja
haldið fram, að nærtækasta hliðstæða
brezka upplýsingamálaráðuneytisins á
þessum árum mundi vera skrifstofur vel
ferðarnefndarinnar i frönsku stjórnar-
byltingunni á 18. öld. En í einni skrif-
stofu ráðuneytisins var fullkomin ró og
regla á öllum hlutum — þar sat skrif-
stofustjórinn. Þar var svalt, þar var allt
hvítt — og þar hékk aðeins eitt mál-
verk á veggjum, að sjálfsögðu verk eft-
irlætismálarans, Utrillos.
F rá þessari skrifstofu gerði hann
sér óróleikann, deilurnar og gauragang-
inn fyrir utan að mjög skæðu vopni, sem
Þjóðverjarnir óttuðust og höfuðæsinga-
maður Hitlers, Joseph Göbbels, reyndi
árangurslaust áð hamla gegn. En jafn-
framt hugleiddi hann og ígrundaði með
vaxandi kvíða skapgerðarþróun brezku
þjóðarinnar á tímum væntanlegs friðar
— og þær hugleiðingar birti hann í bók
sinni „The Problem of Power“, sem
vakti mikla athygli og var mikið lesin.
Hadcliffe lávarður er maður hlé-
RADCLIFFE
LÁVARÐU R
ustunnar af herðum flotamalaraðuneyt-drægur og faorður um sjalfan sig. Hann
ísins og leggur hana við dyr brezka
sendiráðsins í Moskvu? Þeir eru ófáir
sem nú eiga pólitíska tilveru sína að
þakka Radcliffe lávarði.
Með enn skýrara hætti kemur þó
mannúð þessa dálítið fjarræna manns
fram í einkalífinu. Hann er maður sem
á auðvelt með að bindast traustum og
langvarandi vináttuböndum. Hann er
einn af fjölfróðustu og vandlátustu
Bretum um myndlist, sérfræðingur í
frönsku impressjónistunum, og auk þess
má segja að hann sé ástfanginn af hin-
um merkilega franska málara Utrillo,
enda hefur hann safnað málverkum eft-
ir hann allt frá þeim tíma, þegar hann
vann sér inn fyrstu peningana.
Hann hefur einnig mikiar mætur á
leiklistinni — og hefur meira að segja
oftar en einu sinni á ævinni komið
fram sem áhugaleikari.
ögfróður! Það er sennilega lýs-
ingarorðið, sem oftast er notað um hann,
og þó segir það ekki nema hálfa sög-
una. Fáir menn munu vita meira um
eðli og starfshætti réttarfarsins en hann.
Hins vegar hafa hin mörgu opinberu
verkefni hans valdið því, að hann hefur
aldrei haft tíma til að ljúka hinu mikla
hefur aldrei látið það uppskátt, en
kannski hafði hann það á tilfinningunni
að ævihlutverk hans væri í því fólgið
að taka þátt í sköpun annars konar Eng-
lands, þar sem styrkurinn íklæddist feg-
urð, og þar sem þjóðfélagið í heild yrði
gagnsýrt af anda bræðralags og félags-
lyndis. En einnig í þessu tilliti var sem
líf hans væri höggvið sundur í búta af
hinum mörgu og erfiðu verkefnum sem
hlóðust að honum í forsæti óteljandi
stórra nefnda.
Þessi verkefni verða aldrei talin öll,
en geta má þeirra stærstu. Eftir hin
löngu og blóði drifnu ár Kýpurdeilunn-
ar var honum falið það verkefni, sem
þá virtist óleysanlegt, að semja uppkast
að stjórnarskrá fyrir sjálfstætt lýðveldi
á Kýpur — og hann leysti það.
Það var Radcliffe sem var formaður
hinnar stóru nefndar, sem tók öryggis-
mál Bretlands til rækilegrar endurskoð-
unar eftir njósnamálin á árunum 1960
-1961.
Hann hafði varla að fullu lokið við
það verkefni, þegar Vassall-málið
brauzt út eins og nokkurs konar krabba-
meinsemd — illkynjuð og banvæn, ekki
einungis vegna versnandi ástands í ör-
yggismálum landsins, heldur og vegna
grómsins, rógburðarins og lyganna, sem
komu í kjölfarið.
Af þeim sökum varð rannsóknar-
nefndin í Vassall-málinu mikilvægari og
atkvæðameiri en nokkur önnur nefnd
sömu tegundar. Og af sömu sökum hafa
meðferð málsins og niðurstöður nefnd-
arinnar gert Radcliffe lávarð svo vin-
sælan og virtan meðal alls þorra Breta
sem raun ber vitni.
Ríkið hefur líka sýnt, að það kann
að meta störf þessa mæta manns. Árið
1949 var Cyril Radcliffe gerður Life
Peer (lávarður), en í fyrra varð hann
Viscount (greifi) með öllum réttindum,
sem þeirri tign fylgja.
Og Radcliffe lávarður er ekki nema
64 ára gamall, svo enn má vænta nýrra
afreka frá hans hendi í þágu brezku
þjóðarinnar.
aiagðar

ar, sio»
hafði Q
föt hjá/
a þeim J
MÁTTUR BÆNARINNAR
Þar sem hesturinn minn var að
klöngrast með mig yfir grjótið, féll
hann undir mér, og ég kastaðist fram
og hefði verið í hættu staddur, ef
hann hefði strax staðið upp. En svo
var hann vitur, að hann hreyfði
hvorki legg né lið fyrr en hann fann
að ég hafði losað mig úr ístöðunum.
Þá stóð hann upp með mestu ró, eins
og ekkert licfði að orðið. Þegar ég
athugaði hvílík urð þarna var, sló
það mig, hve nauðulega ég
sloppið og ég fann sérstaka hvöt
mér til þess að þakka af hjarta þeim
miskunsemdanna föður, er svo hafði
verndaö mig, að ég stóð upp ómeidd-
ur eftir fallið. Við þetta gafst mér
nýr kjarkur og öruggari ákvörðun
að mæta ókvíðinn þeim ennþá stærri
hættum, sem ég vissi að biðu mín.
(Henderson: Ferðabók)
★
TALA BELGISKU
Þegar Grímur Thomsen var í ut-
anríkisþjónustu Dana, var hann citt
sinn í mikilli veizlu með mörgum
sendiherrum erlendra ríkja o.fl.
stórmenni í Khöfn. Þar var meðal
annarra gesta sendiherra Belga í
Danmörku. Innti hann Grím eftir
mörgu frá íslandi og þótti honum
spurt ófróðlega. M. a. spurði Belgíu-
maðurinn hvaða tungumál væri tal-
að á íslandi, hvort það væri danska
eða grænlenzka. Þá lítur Grímur á
sendiherrann og svarar eins og ekk-
ert sé sjálfsagðara: „Nei, þeir tala
belgisku." Ilinn fann strax broddinn
í svari Gríms, því að svo er mál með
vexti, að Belgar eiga ekkert þjóð-
mál og þykir það illt.
FYRIR 300 ÁRUM
Þann vetur á útmánuðum (1663),
eður nær Maríumessu á langaföstu
andaðist Ragnheiður, dóttir Bryjólfs
biskups, 2ja og tuítugu vetra gömul.
— Þá var vetur góður.
(Árbækur Espólíns)
Utgefandl: H.f. Arvakur, Heykjavík.
Framkv.stj.: Slgfús Jónsson.
Ritstjórar: SlgurSur Bjarnason frá Viaur.
Matthías Johannessen.
Eyjólfur Konróð Jónsson.
Auglýsingar: Arnl Garöar Krlstinsson.
Ritstjórn: Aðalstræti 6. Siml 22480.
18. tölublað 1963