Lesbók Morgunblaðsins - 06.10.1963, Blaðsíða 4

Hér verður sagt nokkuð frá
____feðgunum, síra Illuga og
sira Magnúsi syni hans, sem prest-
ar voru á Húsavík í rúma þrjá ald-
arfjórðunga, eða frá 1637—1715.
Séra Illugi Björnsson fékk Húsa-
víkurbrauð 1637 og þjónaði því í 36
ár, eða til 1673. Síra Illugi var stór-
ættaður, og stóðu að honum sterkir
stofnar á alla vegu. Hann var son-
ur Björns, auðugs bónda á Laxa-
mýri, Magnússonar í Stóradal, Árna
sonar „Dalaskeggs", í Stóradal, Pét-
urssonar sýslumanns á Staðarhóli,
Loftssonar sýslumanns á Staðarhóli,
Ormssonar hirðstjóra á Staðar-
holi, Loftssonar ríka á Möðruvöll-
um, Guttormssonar. Móðir Björns
á Laxamýri var Þuríður laundótt-
ir síra Sigurðar á Grenjaðarstað,
Jónssonar biskups Arasonar, en kona
Björns og móðir síra Illuga var
Guðríður Þorsteinsdóttir prófasts í
Múla, Illugasonar.
Þau Björn á Laxamýri og Guðríður
áttu saman 18 börn, og er því frá þeim
kominn afar mikill ættbálkur. Meðal
barna þeirra voru þrír Jónar, en son-
Presfasögur 12
sálusorgarar Húsvík-
Oscar Clausen:
Feðgarnir sem voru
inga í þrjá aldarfjðrðunga
ui þeirra einn, var Árni Bjönsson bóndi
í Haga í Reykjadal, sterkur og mikill
maður, en sonur hans var Jón í Keldu-
nesi. sem fórst veturinn 1702 ,með ömur-
Itgum hætti, sem hér skal sagt frá1):
jíón fór frá heimili sínu, Keldu-
resi. inn í Fnjóskadal og bar ekkert
til tíðinda fyrr en hann kom að vest-
an aftur, en þá var Indriði nokkur
Péiursson í fylgd með honum, ásamt
ungum pilti, sem naut samfylgdar
þeirra. Mikill snjór var kominn, og
sltcmmu eftir að þeir lögðu upp á
Reykjaheiði, skall á þá hræðilegt norð-
vcstan ofviðri með mikilli hríð. Þeg-
ar kom norður á heiðina, þar sem
heita Höfuðreiðar, viltust þeir af veg-
inurr. suðaustur í hraunið. Varð hríð-
in þá svo sterk, að þeir réðu sér ekki,
og lagðist þá pilturinn fyrir, svo að
Indriði gróf hann í fönn, enda varð
þá ekki hestum lengur viðkomið. —
Jór. í Keldunesi, sem var mikill „mann-
buiðarmaður“ gafst þá einnig upp og
lagðist fyrir um stund, en þegar hann
sv.j ætlaði að standa á fætur, gat hann
ekki risið upp. Indriði gat heldur ekki
ltrmið honum á fætur hvernig sem
hann reyndi. Hann tók það til bragðs,
að teyma hest Jóns þangað, sem hann
lá, og náði Jón þá báðum höndum í
arnað ístaðið og ætlaði þannig að reisa
sig við, og koma fyrir sig fótunum, sem
enn voru ókalnir, en Indriði hélt í
hitt ístaðið, svo að ekki snaraðist af.
Eigi að síður gat Jón ekki staðið upp,
en kraftar hans voru svo miklir, að
hann kippti ilsvegnum úr ístaðinu.
Þegar svona var komið, var Jóni það
ljóst, að þetta myndi gilda líf sitt. Hann
i) Sbr. Præ. Sighv. XVI. 1159.
lagðist því niður og fól sig Guði. Síð-
an bað hann Indriða að reyna að kom-
asc til byggða, en afréð honum að ríða
norður af, enda var það ófært. Hann
b^ð að heilsa Bergþóri bróður sínum,
bónda í Haga, og kaus sér legstað á
Húsavík hjá forfeðrum sínum, en ann-
ars í Múla ef það sýndist hentugra. —
Indriði bjó um Jón eins vel og hann
gat. í fönninni, og setti „atgeir“ hans við
hraunið til leiðarvísis. Síðan gróf hann
piitmn úr fönninni og hafði hann með
sér. Þeir kvöddu svo Jón og lögðu á
stað til byggða, og náðu þeir seli við
klömbur í Hvömmum, en komust síðan
ti3 byggða illa útleiknir. Bergþór í Haga
safnaði svo mönnum og eftir tilvísun
Indriða fundu þeir „atgeirinn", en
tvær mannhæðir var snjórinn undir
brekkunni ofan að Jóni, en þar lá hann
örendur. Líkið var svo flutt að Múla
og grafið þar. —
Jón í Keldunesi var 'faðir Oddnýjar
móíur Skúla fógeta, konu síra Magn-
úsar Einarssonar á Húsavík. í þessu
sama hríðarveðri brotnuðu nærri 90
„sjóskip" í Þingeyjarsýslu, og þá slitn-
aði líka „lífkaðall“ danska kaupfars-
ins sem lá á Húsavíkurhöfn, en skip-
ið sakaði ekki, því að strax á eftir
„fél’“ bylurinn.
Guðbrandur Hólabiskup Þorláks-
scn vígði síra Illuga Björnsson árið
1624, til kapeláns hjá móðurföður hans,
síra Þorsteini Illugasyni í Múla, og
þjónaði hann þar næstu 10 árin. Þegar
svo aíi hans dó 1633, gjörði síra Illugi
krc íu til staðarins, en þá kom í ljós,
að annar guðsþjónn, síra Jón Gissursson
hafoi, svo lítið bar á, verið svo slingur
að krækja sér 1 heitbréf fyrir Múlastað
hjá hans hátign Danakonungi eða um-
boðsmönnum hans á Bessastöðum. Út
úr þessu varð deila. Síra Illugi þóttist
haía tilkall til Múla og bar það fyrir
sig, að það hafi verið eftir „skikkan“
herrr Guðbrandar Hólabiskups, að hann
fór þangað, og þess hefði hann verið
þer kapelán afa síns í tæp 10 ár, og
loks lagði hann fram „kosningarbréf"
og beztu vitnisburði frá sjö Múlasókn-
aniiönnum.
Eins og vænta mátti, kom það á dag-
inn, að konungsvaldið og vilji hinna
dönsku Bessastaðamanna var allri sann-
girn; yfirsterkari, og eftir mikið stapp
var síra Illugi dæmdur frá staðnum,
en hinsvegar var þó ekki harkalega
fanð að honum. Mál hans var „innsett“
til konunglegrar náðar, sem skyldi á-
kveða, „hvort hann með mörgum smá-
bömum, skuli ei eftirleiðis halda sínum
kapelánsréttindum, til þess hann verði
á cnnan hátt forsorgaður," — og end-
irinn varð, að hann fékk að vera kape-
lán í Múla áfram næstu 2 áx-in, en þá
var honum veitt Húsavík. — Það var
efiaust ekki venjulegt á þessum árum,
að háttvirt sóknabörn kysu sér sálu-
soigara, og því síður venja, að yfirvöld-
in tækju tillit til vilja sóknabarna í
þessu efni, ef þau skyldu á annað borð
hafa þor og áræði til þess að láta hann
í ljós. Eflaust hefur síra Illugi verið
vinsæll prestur, því að árið 1636 „kusu“
Húsvíkingar sér hann til prests, og
„fekk það framgang". en ástæðan hef-
ur væntanlega verið sú, að stjórnar-
vöióin og höfuðprélátinn í Múla hefur
viljað losna við hann þaðan. Svo varð
harm prestur á Húsavík til dauðadags,
1673, en þá var hann orðinn fjörgamall,
og hafði þjónað kirkju sinni í 49 ár.
Síðustu árin, sem síra Ulugi lifði, var
har.n mjög heilsutæpur og hrumur, en
þó einkum síðasta veturinn.
Dauða hans bar þannig að, að hann
var boðinn í veizlu um borð í Húsa-
vikur-kaupskipið, sem lá þar á legunni
og í þeirri veizlugleði varð hann bráð-
kvaddur. Ekki er þess neins staðar get-
ið sérstaklega að guðsmaðurinn hafi í
þessari veizlu blótað Bakkusi neitt ó-
variega, en hætt er við, að veitingar
koupmannsins hafi verið hinum góða
en hruma guðsmanni heldur sterkar.
Eftir lát síra Illuga fékk síra Magnús
sorur hans brauðið, eins og sagt verð-
ur frá hér á eftir, enda hafði hann ver-
ið kapelán föður síns 6 árin síðustu,
sem hann lifði.
c
► J íra Magnus Illugason var prest-
ur á Húsavík 1674-1715. — Um hann
ei sagt, að hann hafi enginn skörungur
verið eða búmaður, enda fór svo að lok-
um, að hann komst í mestu örbirgð
með maddömu sinni, og á efstu árum
var hann orðinn svo aumur, að hann
áttx hvorki skip né sjávargögn, svo að
hann gæti bjargað sér og eignast mál-
ungi matar. — Ekki var þó landbúskap-
ur hans beysnari en útgerðin, því að
staourinn féll hjá honum í mestu niður-
níðslu, bæði á túni og húsum, en þó tók
út yfir allt, að engi staðarins gekk und-
an honum í tíð síra Magnúsar og varð
eins konar almenningur, og notað til
hestbeitar af kaupstaðarfólki. — Þess
er um síra Magnús getið, að hann hafi
liíað mest á „ölmusugjöfum“ danskra,
en frá því er þá líka sagt um leið, að
nann hafi verið svo vægur um gjald-
heimtu, að vandræði hans og örbirgð
hafi máske hve mest stafað af því. —
Loks var svo komið í það óefni, að
hann varð að biðjast aðstoðar kirkju-
stjórnarinnar til þess, að fá sóknar-
rner.n sína til þess að greiða sér hin
lögboðnu gjöld. — Það var árið 1702, að
hann beiddist aðstoðar prestastefnunn-
ai eða Synodusar til þess, að karlarnir
innlu af hendi til sín 15 lambsfóður,
sem voru vangoldin. Þessu var vel tek-
iö, og skoruðu prestar og prelátar Hóla-
sciftis, á Húsvíkinga, að fóðra prest-
icmbin eins og skyldan bauð. Þá á-
rr.inntu þeir einnig sóknarmenn hans
um að svara honum ljóstollum „in nat-
uia“ þ.e. í fríðu, eða m.ö.o. í tólg, sem
fcanr gæti steypt úr kerti. — Prestur
baíðj kvartað yfir því, að hann gæti
ekki lýst guðshúsið á Húsavík, nema
hann fengi ljóstollana í tólg, en getur
þess þá um leið, að sumir af sóknar-
mfcnnum geti ekki látið þá úti vegna
Framh. á bls. 6
4 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
28. tölublað 1963