Lesbók Morgunblaðsins - 23.12.1963, Blaðsíða 1

1.
F jallamaðurinn og garpurinn
Eörður frændi var lagztur í iungna-
bóigu í fjórða skipti á ævinni, og þó
að nú væri komið í iyfjabúðir hartnær
óyggjandi lyf við þessum skaðvaldi,
leizt lækninum hreint ekki á blikuna.
,,Það er hjartað,“ sagði hann og hristi
höfuðið. „Ég hef aldrei hlusta.ð hann
áður, en ég skil það bara hreint ekki,
hvernig hann hefur getað hamazt við
uppskipun og brunað um göturnar með
svona veikt hjarta.“
„Það hefur mikið þolað,“ 9agði ég,
„væri ekkert undarlegt, þó að það væri
farið að láta sig. En það hefur sann-
arlega verið valinn gripur í fleiri en
einni merkingu .... En er þá ekki
rétt að flytja hann á sjúkrahúsið?“
„Konan hans segir, að hún geti ekki
hugsað til þess, að hann sæi sig kom-
inn þar, ef hann rankaði við sér. „Ég
veit hann ryki bara upp úr rúminu og
drifi sig heim,“ sagði hún .... Og ég
hugsa það sé svo sem ekki til neins
að flytja hann þangað. Það er ekki
langt eftir, held ég.“
Ég kinkaði kolli:
„Auðvitað hefur hún rétt fyrir sér,
blessuð gamla konan. Hún ætti líka
að vera farin að þekkja hann .........
Það er annars bezt ég gangi þar við
núrna og hitti hana, hvort sem hann
veit nú til sín eða ekki.“
2.
Þegar ég var í bernsku, bjó Hörð-
ur frændi í litlu húsi í túnfætinum á
Hömrum, og þegar foreldrar minir
fiuttu þaðan, fór hann að búa á fjórða
parti jarðarinnar. Þar bjó hann síðan í
rúm tuttugu ár. Hann hafði aldrei stórt
bú, enda einyrki, en hann átti vænar
og fallegar skepnur, því að bæði voru
þau hjón miklir dýravinir. Hann stund-
aði sjó úr Hamravör vor og haust, og
afkoman var allgóð, því að húsið og
jarðarpartinn áttu þau skuldlaust, þeg-
ar þau hófu búskap, og barnlaus voru
þau. En alltaf voru hjá þeim böm og
unglingar, og til þeirra komu furðu
imargir gestir, svo afskekktir sem
Hamrarnir eru, leiðir ógreiðar á landi
og oft haugabrim dögum saman. En þau
voru samhent um risnu, Hörður glað-
ur, gamansamur og fylgdist óvenjuvel
með öllu, sem gerðist með þjóðinni, en
®uk þess var hann afbrigða greiðamað-
ur og var fær um að leysa úr fyrir
uágrönnum sínum, þar sem mikið lá
við og aðrir gátu ekkert að gert. Hann
hafði jafnt á nótt sem degi þotið af
Etað að vetrinum, hvernig sem viðraði,
og vitjað læknis yfir bratt og hættu-
legt fjallskarð, stundum kafað heiðar-
brekkuna í klofófærð, stundum sporað
á mannbroddum svell og klalca, en ann-
®rs farið yfir landið á skíðum eins og
fuglinn fljúgandi. Og á hverju hausti
hafði hann bjargað úr ófærum og svelti
frá tíu og allt- upp í tuttugu kindum.
Furðu margir tvífættir og þar á meðal
ég áttu honum líf sitt að launa, og
bundruðum ferfætlinga halði hann
bjargað frá hungur- eða hrapdauða.
En laun hans voru líka mikil. Honum
voru svaðilfarirnar yndi og metmaðar-
mál, og þá var það honum ekki einsk-
isvirði að geta leyst vanda og jafnvel
bjargað lífi granna og vina, og blessaðar
skepnurnar, hugsa sér þær hungurpínd-
ar, „sjá loga í þeim augun af styggð,
þessum óvitringum, og svo eltir' þetta
þig og mig eins og rakki að vetrinum
og rekur í mann mjúka og hlýja snoppu.
— og svo hungursjónirnar, allt stoltið
og fjallstyggðin farin, þegar þær hafa
staðið í svelti.“
í þann mund, sem heimskreppan
mikla var tekin að kreista íslenzku
þjóðina og binda vinnuhendur á bak
aftur, var María, kona Harðar frænda,
orðin mjög heilsuveil, og sjálfur var
hann tekinn að grána og slitna. Þau
áttu þess enga von, að ■ neinn þeim
Eftir
Guðmund G. Hagalín
vandabundinn tæki við búi þeirra —
og búskaparhorfur engan veginn glæsi-
legar, en hins vegar gátu þau selt bæði
jarðarpartinn og skepnurnar á sæmi-
legu verði sambýlismanni sínum, dug-
andi manni, góðum dreng og miklum
dýravini. Svo varð það ú'r, að nokkru
með mínu ráði, að þau flyttu norður
í Tangakaupstað.
Ég kveið því ekki svo mjög, að þau
hefðu þar' ekki til hnífs og skeiðar,
enda komust þau allvel af. Hann varð
fljótt kunnur að hörkudugnaði og fá-
séðu kappi, svo að þrátt fyrir almenn-
an atvinnubrest bauðst honum allmikil
vinna frá vori til hausts, og þar eð
hann hafði fyrir tilviljun lært bókband
á unglingsárum sínum og ávallt iðkað
það talsvert, tók hann upp þá iðju á
vetrum, eftir að hann fluttist norður,
hafði af því dálitlar tekjur og ærna
afþreyingu. Og kona hans prjónaði rósa-
vettlinga, sem runnu út, þótt fáir ættu
handbært fé á þessum árum, þarna í
kaupstaðnum.
En þó að ég væri ekki kvíðinn
um afkomu þeirra hjóna, bar ég nokk-
urn kvíðboga fyrir því, að þau kynnu
ekki við sig. En það reyndist ástæðu-
laust. Hann átti kost á nægu lesefni,
og ýmist lásu þau sér til skemmtunar
sína bókina hvort — eða hann las upp-
hátt fyrir Maríu sína, og brátt varð
mjög gestkvæmt hjá þeim, þó að húsa-
MIRÐIRINN
kosturinn væri einungis ein rúmgóð
stofa og lítil eldhúskompa. Þau voru
jafngestrisin og áður, hún viðmótsþýð,
hann glaður og gamansamur, sérlegur
1 orði og minnugur á margt, bæði lifað
og lesið . . . Það var þó tvennt í
háttum manna í kaupstaðnum, sem
ergði Hörð frænda svo mjög, að ég var
ekki ugglaus um, að vandræði gætu af
því hlotizt. Þetta var akstur manna í
bílum og á reiðhjólum. Hann kallaði
mig oftast heima hjá sér gælunafninu,
sem hann hafði valið mér, þegar ég
var drengur, og hann sagði oft við mig
eitthvað á þessa leið — og var hvort
tveggja í senn, hneykslaður og hissa:
„Það er merkilegt. Glaður maður, —
já, og forundarlegt, hvað menn geta
orðið státnir og stoltaralegir við stýrið
á þessum biladjöflum — og það hrein-
ustu lurkar, ístrubelgir og dusilmenni.
Þeir þykjast nú kannski eiga rétt á
götunni, svoddan Napóleónar og Belse-
bubbar. Ég hef stundum gert það, Glað-
ur maður, að ganga miðja götuna á
undan þeim, og þarna arga þeir eins
og blótneyti eða Atlantshafsfartau í
þoku, en hann Hörður gamli hefur látið
sér rólega. Já, og stundum hefur mér
dottið í hug, að vippa fyrir þá svo sem
hundrað til tvöhundruð punda blágrýtu,
vita hvort ekki tæki undir í vömbinni
á gradda, eins og Gröndal okkar sagði
.... En það hef ég ekki gert þeim til
eftirlætis að fara að þreyta við þá
kapphlaup — en vélarlausa, á tveimur
jafnfljótum .... Eða á hjólunum, segðu
— þegar hver óvalinn kóni telur ekki
nema sjálfsagt að maður viki fyrir
honum á svoleiðis grindverki. Ég gat
nú ekki stillt mig um það hérna í gær
að taka sprettinn og skilja einn þeirra
eftir eins og kúk í kollu, en annars
langar mig mest til að hrista þá aÆ
þessu rimlaverki og dýfa þeim í, vita
hvort ekki blotnaði í þeim montið ....
Og ef einhver þeirra, hvort heldur á
bíl eða annarri hjólatík, æki á mig eða
mér skylda, — eða einihvern aumingj-
ann, þá mundu þeir fá að reyna, að enn
er eitthvað eftir af snerpu og kröftum
í Herði gamla.“
Sú varð reyndin, að okkur Maríu
tókst að koma í veg fyrir, að í odda
skærist með Herði frænda og bíla- og
reiðhjólanotendum, en alltaf vildi það
þó við brenna, að honum þætti skrýtn-
ar þær reglur, sem giltu um umferð-
ina á götum bæjarins og þeir menn
furðulegir uppskafningar, sem brunuðu
áfram á ökutækjum án þess svo mikið
sem biðja þess kurteislega, að náttúr-
legir vegfarendur hliðruðu til fyrir
þeim.
Eoks hafði ég ekki þótzt öruggur
um, nema i odda kynni að skerast með
Herði frænda og ófyrirleitnum og kjaft-
forum strákum. Og víst munu þeir hafa
haft nokkra tilhneigingu til að erta
hann. En hann gaf sig á tal við þá og
reyndist þeim svo skemmtinn í orði og
um leið áhugasamur um ýmsar tál-
tektir þeirra, að þeir urðu frekar vinir
hans en hitt, sumir þeirra vöndu jafn-
vel komur sínar heim til hans, þágu
góðgerðir og annað ekki lakara, margs
konar sögur, sem þeim þótti bragð að,
sumar af honum sjálfum, en fleiri úr
fornum fræðum, og svo reyndist hann
einstakur áheyrandi að frásögnum
þeirra af ýmsum miður vinsælum eða
velmetnum tiltektum.
J O L A - L E S B Ó K kemur út í tvennu lagi að þessu sinni
þai eð ekki reyndist unnt að Ijúka við hana fyrir jólin vegna nýafstað-
inna verkfalla. Hér er fyrri hiutinn, 16 síður, en seinni hlutinn kemur
út milli jóla og nýárs.
m