Lesbók Morgunblaðsins - 12.01.1964, Síða 6

Þessi mynd er ekki frá Westport, heldur
Cornish, New Hampshire. Hundur Sal-
ing-ers horfir tortryggnum augum und-
ir skíðgarðinn, sem umlykur landar-
eignina
hefst, og les bréf frá elzta lifandi
bróður sánum, Buddy, sem er sögumað-
ur. Bréfið hafði Buddy skrifað 4 árum
áður, er Bessie bað hann hjálpar við
að fá Zooey til að Ijúka háskólanámi,
svo að hann hefði bakhjarl, ef gengi
hans á leiklistarbrautinni brygðist.
Zooey er nú frægur sjónvarpsleikari,
en sannur perfektionisti með þjáning-
areinkennum fjölskyldunnar.
Andi elzta bróðurins, Seymours, dýr-
lings Glass fjölskyldunnar, sem framdi
sjálfsmorð mörgum árum áður, svífur
alltaf yfir hinum eftirlifandi. Enda til-
tekur Buddy tvær ástæður, sem valdið
hafi bréfskriftinni fremur en áskoranir
Bessie: Hann kvaðst hafa hitt fjögurra
ára telpu í verzlun. Hún starði á Buddy,
vegna þess hve hann var órakaður.
„Ég sagði henni, að hún væri með fal-
legustu litlu stelpum, sem ég hefði séð
þennan dag. Henni fannst það eðlilegt
og kinnkaði kolli. Ég sagðist vera viss
um að hún ætti marga kærasta. Hún
kinnkaði kolli eins og áður. Ég spurði
hana, hve marga kærasta hún ætti.
Hún rétti upp tvo fingur. Tvo, sagði
ég, það er heilmikið af kærustum. —
Hvað heita þeir, elskan? Þá sagði hún
hvellri röddu: Bobby og Dorothy." ....
„Seymour sagði eitt sinn við mig, að
allur sannur trúarlærdómur hljóti að
leiða til þess að leysa sig undan ímynd-
uðum mismun á drengjum og stúlkum,
degi og nóttu, hita og kulda." Þess
vegna, segir Buddy, að hann og Sey-
mour hafi í lengstu lög reynt að halda
hinum fróðleiksfúsu yngri systkynum
sínum frá of miklum veraldlegum lær-
dómi, t.d. lestri klassiskra bókmennta
í bernsku. í staðinn sögðu þeir þeim
einfaldar dæmisögur úr austurlenzkn
speki. Hina ástæðuna kveður Buddy
v-era Ijóð í japönskum stíl, sem hann
fann á borði í hótelherberginu, þar sem
Seymour skaut sig: „Litla stúlkan í
fiugvélinni, / sem sneri höfðinu á brúð-
unni sinni við / til að horfa á mig.“
í bréfi sínu fer Buddy ekki að beiðni
Bessie heldur hvetur Zooey til að leika
og leika af öllum mætti. „Ef þú gerir
eitthvað fallegt á sviðinu, eitthvað ólýs-
anlegt og skemmtilegt, eitthvað æðra
venjulegri leikhústækni, þá skulum við
Seymour báðir leigja okkur smoking-
föt og pípuhatta og koma hátíðlegir að
bakdjrrunum með risastóran blómvönd.“
Eftir lestur bréfsins kemur langt
samtal milli Zooey og móður hans, sem
komið hefur inn. Hún er klædd sloppi,
með djúpum vösum, þar sem hún geym-
ir sitt af hverju, svo 9em 2—3 pakka
af sígarettum, nokkra eldspýtustokka,
tappatogara, klaufhamar, safn af nögl-
um, skrúfum, krókum o. fl. Bessie hef-
ur reynt öll húsráð til ð lækna Franny,
sem liggur i dagstofunni í dvala og
biðst fyrir, þ. e. a. s. margoft boðið
henni kjúklingasúpu. Bessie situr á sal-
ernissetunni og ræðir raunir fjölskyld-
unnar, en Zooey í baðkerinu með hengið
dregið fyrir og reynir í sífellu að reka
hana út með elskulegri ósvífni.
Er Zooey hefur klætt sig og árangurs-
laust reynt að telja Franny hughvarf,
fer hann inn í gamla herbergi Sey-
mours og Buddys. Þangað hefur eng-
inn stigið fæti síðan Seymour dó, en
þó er þar ennþá einkasími, skráður á
nafn Seymours. Hann hringir í „næsta'*
síma, spyr eftir Franny og þykist vera
Buddy. Eftir nokkum tíma kemst
Franny þó að því við hvem hún er að
tala, en bróðir hennar er ekki af baki
dottinn. Hann er frábærasti orðsnilling-
ur fjölskyldunnar, að sögn Buddys.
Franny getur ekki þolað prófessorana
sína og hefur jafnvel hætt að leika,
vegna þess að hún þolir ekki sjálfa sig
sem leikkonu, þótt hún viti eins vel
og aðrir, að eigi hún nokkursstaðar
heima, þá er það á leiksviði. Zooey
segir: „Þegar þú komst heim, kveinaðir
þú alltaf og kvartaðir um heimsku
áhorfendanna. Fíflalega hláturinn á 5.
bekk. Það er að visu rétt og Guð veit
að það er leiðinlegt, en þér kemur það
ekki við, Franny. Það eina, sem lista-
maðurinn á að hugsa um, er að keppa
að fullkomnun, og eftir sínu eigin höfði,
ekki einhvers annars. Þú hefur ekkert
leyfi til að hugsa um þessa hluti, það
sver ég. Ekki í raun og veru, að minnsta
kosti. Veiztu, hvað ég meina?“
Iregar þau taka að bera saman
bækur sínar, kemur upp úr kafinu,
að Seymour hafði, er þau voru börn í
spumingaþættinum, sagt þeim báðum
að bursta skóna sína og vera skemmti-
leg fyrir „feitu konuna“. Hann gaf eng-
ar frekari skýringar, en þau höfðu
gert sér líkar hugmyndir um feitu kon-
una. A.m.k. hafði hún áreiðanlega út-
varpið alltaf skrúfað eins hátt og hægt
var allan daginn.
„Mér er sama hvar leikarinn leikur,
segir Zooey. Það má vera í sumarleik-
húsi, í útvarpi, sjónvarpi, jafnvel í ein-
hverju fjandans Broadway-leikhúsi,
fullkomnu með fínasta, saddasta og sól-
brenndasta áhorfendahópi, sem hægt er
að ímynda sér. En ég skal segja þér
hræðilegt leyndarmál. Ertu að hlusta á
mig? Þaö er enginn þarna úti í salnum,
Póstkassi Salingers. í hann koma mörg
bréf, en fáum þeirra er svarað.
sem er ekki feita konan hans Seymours.
Og prófesor Tupper, er meðtalinn, vin-
kona. Og allir frændur hans upp til
hópa. Það er enginn þarna, sem er ekki
feita konan hans Seymours. Veiztu það
ekki? Veiztu ekki þetta fjandans leynd-
armál ennþá? Og veiztu ekki-hlustaðu
á mig núna — veiztu ekki, hver þessi
feita kona er í raun og veru? .... Æ,
elskan mín, það er Kristur sjálfur. —
Kristur sjálfur, elskan mín.“
Franny hlustar, brosir og sofnar hljóð-
látlega.
að er ekki aðeins í Zooey, sem
Salinger hefur stýrt penna Buddys
GLass. Buddy skrifar einnig „Raise High
the Roof Beam, Carpenters“, fyndna og
myndríka frásögn af brúðkaupsdegi
Seymours, og „Seymour, an Introduc-
tion“, þax sem Buddy lýsir bróður sín-
um. Það ©r aðeins í „A Perfect Day for
Bananafish“ (skrifuð 1948), sem Sey-
mour er sjálfur viðstaddur, en þar er
lýst sjálfsmorði hans. Hann syndir í
sjónum á Florida með lítilli telpu, og
yfirkominn af sakleysi hennar fer hann
upp í herbergi sitt, þar sem kona hans
hefur verið að blaðra við móður sína í
símann, og hleypir kúlu í gegnum höf-
uðið á sér. Nokkra skýringu á sjálfs-
morði Seymours er að finna í „Raise
High .... “ sem birtist löngu síðar.
„Seymour, an Introduction“ er tví-
mælalaust sérkennilegasta verk Sal-
ingers. Eftir það er lesandinn ekki leng-
ur í vafa um, að Seymour er dýrling-
ur og það sem einkennilegra er mikil-
hæft skáld. Einkum er það skrítið,
þegar haft er í huga, að eina Ijððið,
sem Buddy færir því til sönnunar, orti
skáldið, þegar það var 8 ára og hljóðar
svo: „John Keats,/ John Keats,/ John,/
Please put your scarf on.“ Það sem
gerir söguna ólíka öðrum verkum
Salingers, er þó fyrst og fremst persónu-
legur stíll Buddys. Hann beinir hverri
útskýringunni, jafnvel afsökunninni, á
fætur annarri til lesandans. Honum er
greinilega mikið niðri fyrir. Minning
Seymours virðist vaxa, eftir því sem
lengra líður frá dauða hans, og það
k.emur niður á öllum meðlimum Glass-
fjölskyldunnar. Salinger kýs að
láta Buddy skrifa á þennan hátt
sennilega vegna þess, að „Seymour, an
Introduction“ er ritgerð, fremur en
samfelld frásögn.
O—★—O
I„Raise High the Roof Beam,
Carpenters“ segir Seymour, 17 ára, 10
mánaða gamalli systur sinni, Franny
gamla, kínverska sögu af manni, sem
var slíkur kunnáttumaður um hesta,
að hann lét sig engu skipta lit þeirra
eða kyn, þar sem við honum blasti
sjálfur kjarnirin. Buddy líkir Seymour
við þennan kínverska hrossasmala: —
„Síðan hann hvarf af sjónarsviðinu, er
enginn sem ég vildi senda út að
gá til hrossa í hans stað.“
Það má vera, að engin ein bók Sal-
ingers nægi honum til að skipa sæti i
efstu röð meistara heimsbókmenntanna,
en það er víst, að engan rithöfund er
hægt að senda út að gá til hrossa í
haa.s stað. Örnólfur Ámason
SMÁSAGAN
Fiamhald af bls. 4
niður í bátinn og hvarf áður en hægt
væri að hafa hendur í hóri hans. Um
leið þögnuðu ófétis hrópin.“
M
J-j.B. enn rifjuðu upp fyrir sér ýmsar
gamlar sögusagnir, þungir í skapi, þeg-
ar þeir ráfuðu meðfram höfninni eða
eftir aðalgötum bæjarins í sudda og
dimmviðri. Eins var mikið um þetta
slcrafað á heimilunum, þegar kvölda tók,
í hálfum hljóðum, eins og einhver yfir-
náttúrleg öfl væru þar viðstödd og
hlustuðu á. Fá skip þorðu nú orðið að
fara á veiðar. Og brottför þeirra fáu
sem fóru fylgdu fyllirí, langdregnar
kveðjur og kveinstafir kvenna og ætt-
ingja sem heirna sátu. Og skipin fóru
ekki á hin vanalegu mið í norðurátt,
heldur stefndu til Vestmannaeyja og
síðan til Færeyja. Þeir sem fóru sögðu:
„Með einhverju móti verðum við að
sjá konu og börnum farboða, og þessi
vinna aflar okkur þó lífsviðurværis.“
Þeir sem urðu eftir svöruðu um hæl:
„En þetta er hreint brjálæði. Það er
ómögulegt að vita hvað er þarna á
seyði. Það borgar sig að bíða og sjá
hvað setur, og vera ekki að hætta lifi
og limum fyrir aurana.“
Það fóru að ganga ýmsar sögur í
Reykjavík runnar undan rifjum útgerð-
arfélaganna, sem vora farin að hafa
áhyggjur út af gangi málanna. Fiskur-
inn var mikið til horfinn af miðunum.
Orðrómurinn var á þann veg, að frá-
sögn Björns væri tilbúningur iygara eða
fáráðlings, sem vildi spila sig hetju, með
hið ömurlega skipbrot Hallgerðar lang-
brókar að bakgrunni. Þessar sögusagnir,
sem drógu í efa sannleiksgildi frásagn-
ar Björns, hurfu eins og dögg fyrir sólu
þegar einn togarinn kom aftur með sex
menn sem höfðu farizt þegar vírarnir
slitnuðu. Með draugslegum hvin höfðu
þeir sópað dekkið og drepið samstundis
mennina sem voru þar að gera að fiski.
Þá var loks kveðið upp úr með orðið,
sem f-rá upphafi hafði verið forðazt,
alltaf verið þaggað niður, á síðkvöldum
þegar vindurinn tók að kveina. Þetta
orð var dregið fram í dagsljósið innst
úr hugskotum fólksins, og það sveiflað-
ist eins og sigurglaður sjóræningjafáni.
Þá var loks kveðið upp úr með þetta
orð sem ekki mátti segjast: Formæling.
Það var brátt á allra vörum, gekk frá
manni til manns, fjötraði hu-gi allra
eins og kónguló sem spinnur vef sinn.
Formæling, formæling.
Og sem kóngulóin spann þetta orð vef
sinn út á yztu nes, hinn grófgerða vef
risakóngulóarinnar, gjörólíkan hinum
fíngerða vefi daggardropanna í morgun
sárið.
Þessi vefur var óno-talegur, íþyngj-
andi o-g ásækinn.
Brátt var allt heltekið af þessu orði,
sem g-ekk manna á milli, á götunum, á
kaffihúsum; það smau-g inn um allt; það
lá í loftinu. Formælingin.
Formælingin. FORMÆLINGIN. ÞAÐ
HVÍLIR FORMÆLING YFIR HAFINUí
kipin höfðu legið bundin við
bryggj Ur í Reykjavíkurhöfn nokkrar
vikur. Engum til gagns dönsuðu þau
á smáöldunum sem skutust inn í höfn-
ina til þeirra, kitluðu þau og storkuðu
þeim til að sn-úa aftur til hafs. Sjómenn-
irnir nctuðu inniveruna til að snyrta
skipin tdl, þrífa þau í hólf og gólf,
hreinsa ryð og mál-a hér og þar, skipta
um kaðla í blökkunum, reyna vörptma
og vírana, bæta rifin net, gera við borð
og kojur, allt var tekið í gegn. Reynt
var að fæla burt slorlyktina, er sat
sem fastast. Hægt hefði verið að í-
mynda sér að verið væri að undirbúa
brottför á Nýfundnalandsmið, en hvorki
vatn né vistir vora flu-ttar um borð, því
enginn þorði len,gur að sigl-a.
Útgerðarfélögin voru í upplausn og
komin á heljarþrömina. Ríkisstjórnin
hafði sagt að hún mundi gera sínar ráð-
stafanir, og þagar karlm-ennirnir komu
heim á kvöldin, tóku konurnar að barma
sér. Það vora engir peningar til leng-
ur, eða þá í mesta lagi til nokkurra
Framhald á bls. 3
Q LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
1. tölublað 1964.